• Home
  • Istoria
    • in English
    • Internasional
    • Tetun
  • Investigasaun
  • Podcast
  • Publisidade
  • Avizu
  • Livestreaming
  • Contact
Thursday, September 28, 2023
-18 °c
  • Login
RMTL
Advertisement
  • Home
  • Istoria
    • in English
    • Internasional
    • Tetun
  • Investigasaun
  • Podcast
  • Publisidade
  • Avizu
  • LivestreamingLive
  • Contact
No Result
View All Result
  • Home
  • Istoria
    • in English
    • Internasional
    • Tetun
  • Investigasaun
  • Podcast
  • Publisidade
  • Avizu
  • LivestreamingLive
  • Contact
No Result
View All Result
RMTL
No Result
View All Result
Home Istoria

ELPAR 2023: Prespetiva Observador Nasional no International  Iha Diferensa

Redi Mídia Timor-Leste by Redi Mídia Timor-Leste
June 3, 2023
in Istoria, Tetun
0
ELPAR 2023: Prespetiva Observador Nasional no International  Iha Diferensa
82
SHARES
102
VIEWS
Share on FacebookShare on TwitterShare on WAShare on Linkedin

By Cristiana Belo/ Meke Magno Nazaria

Observadór Nasionál no International hala’o knaar ne’ebe hanesan iha tempu elisaun maibe ho perspektiva diferente. Tuir Observadór  Internasionál katak buat hotu lao diak. Husi parte observador nasional nota problema balun iha  loron votasaun. Observadores rua refere, halao nia misaun hanesan halo, monitoriza  no observa ba iha elisaun Parlamentar (ELPAR) ne’ebé akontese 21 Maiu 2023.

Bazeia ba informasaun ne’ebé journalista Radio Rakambia hetan husi fontes kredivel sira husi observador International  katak,   buat hotu la’o di’ak, iha transparénsia, parte husi STAE kolabora  sira ho diak  hodi oferese dadus ho fasil.

Aleinde ne’e informasaun ne’ebé  oferese, husi  observadór nasional  iha  sentru votasaun Suku Madohi, 30 dé Agostu. Nota lakunas balun, primeru   Boletín dé votus iha limitasaun,  hotu iha tuku 13.00 Pm. Maibe parte pesoál administrativu brigada no ofisiál STAE buka solusaun hodi rezolve hikas fali, husi STAE Nasional. 

 Maske nune’e boletín dé votus hotu fila fali, ofisiál no Brigada STAE haruka eleitorál sira ba vota iha fatin seluk.

 Tuir observador Nasional, Problema segundu mak boletín dé votus lori husi kabina dé votus mai la hikar hatama tun de’it. Tuir nia, klaru katak sira nia votus la segredu.   Probelama terseiru mak, boletín dé votus husik monu  hela de’it, iha kabina nia okos.

 Iha pontus balun tuir observadores  Internsional nia perspetiva katak,  lalaok implementasaun systema eletoral iha tempu neeba lao diak tebes.

Observadór Internasionál g7+ ba elisaun parlamentar Timorense. (21/05/2023) photo by Meke Magno Nazaria

Rezultadu Eleisaun Timor – Leste  inspira Membru Nasaun g7+ Seluk.  g7+ realiza komunikadu imprensa hodi hato’o  rezultadu observasaun eleisaun ne’ebé mak sira halo ona  durante iha eleisaun  21 Maiu 2023.  Ekipa observador  destaka ba munisípiu tolu ,Dili, Manututo, no Liqueca, komunikadu imprensa ida ne’e realiza iha sentru g7+. Kuarta-Feira( 24-05-2023).

Misaun observadór Eleisaun g7+ kompostu husi observadóres hamutuk sanulu resin lima ( 15 ) haat (4) husi Internasional no sanulu resin ida ( 11) husi nasionàl, observadór fahe ba ekipa lima, ne’ebe destaka ba Munisipiu tolu hanesan Dili, Likisa, no Manatuto, no konsege vizita sentru votasaun hamutuk ualu nulu resin tolu (83), korespondente ba 5.7% husi total numero sentru votasaun hamutuk rihun ida atus haat hitu nulu resin rua ( 1,472).

Observadór sira nota katak, ofisias  husi STAE demonstra konsiente no imparsiál bainhira organiza eleisaun. Misaun Observadór Eleisaun g7+ sei submete relatóriu preliminariu ba Komisaun Nasional Eleisaun (CNE), misaun Observadór Eleisaun g7+ hanesan parte husi programa fahe esperiensia no kooperasaun entonasaun frajil ho frajil , programa) ida ne’e ho objetivu atu kontribui ba konsolidasaun demokrasia, hametin paz no dezenvolvimentu.

Objetivu husi komunikadu Imprensa ida ne’e atu fahe rezultadu  observasaun  ekipa observadór g7+ iha eleisaun parlamentár 2023.

Tuir sekretáriu Jeral g7+ , Habib Mayar hateten ” Konferensia Imprensa ohin loron ne’e hodi fahe g7+  nian avaliasaun rezultadu preleminariu eleisaun parlamentár ne’ebé hala’o iha loron rua nulu  resin ida (21) fulan  Maio tinan rihun rua rua nulu resin tolu (2023.). 

Ha’u kontenti hodi informa ba publiku katak, Iha loron Eleisaun, Ekipa observadór Eleisaun g7+ nian ne’ebé kompostu husi observadór internasionál hamutuk ho observadór nasionál na’in sanulu resin (11), ne’ebé fahe ba ekipa lima (5), destaka ba munisipiu tolu (3), hanesan Dili, Liqueca no Manututo, no observa sentru votasaun hamutuk Ualu nulu resin tolu (83).

Resultadu preliminariu ba Eleisaun Parlamentar ne’ebe hala’o iha loron rua nolu resin ida (21) fulan  Maiu tinan rihun rua rua nolu resin tolu (2023.).

Ha’u kontenti hodi informa ba publiku katak, Iha loron Eleisaun, Ekipa Observador Eleisaun g7+  ne’ebe komposto husi Observador internasional hamutuk ho observador nasional nain sanolu resin ida (11), ne’ebe fahe ba ekipa lima (5), destaka ba munisipiu tolu (3), hanesan Dili, Liqueca no Manututo, no observa sentru votasaun hamutuk Ualu nulu resin tolu (83).”

Enkuantu Habib hatutan votasaun hamutuk iha 5,7%  akumula husi sentru votasaun hotu hotu.

” Sentru Votasaun ne’ebe akumula votante hamutuk 175,019, mais ou menus 195.7% eleitoral husi sentru  votasaun delegasaun observador Internasional no Nasionàl sira ne’ebe halo observasaun ne’e komposto husi , Sr. Fernando Borja Araujo Monteiro, CNE Guinea Bissau, Sr. Larry Bojohn Fangawa, CNE, Sierra Leoa , Sr. Ibrahim Amara kamara, Komisaun Regulamento Partidu  Politiku, Sierra Leoa no mòs Observador Nasional hamutuk Sanulu resin ida (11).” Katak Habib.

Objetivu prinsipal husi g7+ maka atu observa eleisaun  no asigura prosesu eleisaun ne’e la’o ho impransial no mòs hodi hasae kualidade demokrasia no hametin paz.

“Objetivu prinsipál husi g7+ nia misaun ba observasaun eleisaun mak , Observa prosesu eleisaun iha Timor-Leste hanesan nasaun membru g7+ hodi asegura katak prosesu ne’e lao ho imparsial, professional, independente no etika, no Misaun observasaun ne’e mos hanesan dalan ida hodi kontribui ba hasa’e kualidade demokrasia, hametin dame no dezenvolvimentu iha Timor-Leste.” Habib afirma.

Ekipa Observador g7+ sei halo observasaun  eleisaun iha nasaun  membru g7+ seluk.

” Ami mos kontenti hodi informa katak,  misaun ne’ebe hanesan sei halao iha Guinea-Bissau 04 Junho, Sierra Leoa 24 Junho, Liberia 10 Outubro no mos iha DRC  to’o Dezembru ba nasaun sira  Membru g7+ sira seluk ne’ebe sei hala’o eleisaun iha futuru.” Dehan Habib

Prosesu observasaun eleisaun iha munisìpiu tolu   la’o ho di’ak, ekipa observador sira asesu informasaun ho di’ak no fasil.

“ In jeral ami iha presaun ne’ebe mak di’ak tebes  ba lalaok eleisaun tomak ne’ebe hala’o , tanba durante halo observasaun asesu ba sentru hotu fasil ba ami hodi bele asesu , no informasaun mòs wainhira ami husu ami  sempre hetan, tanba ida ne’e mak ami hakarak hato’o agradesementu ou obrigado ida ba autoridade  hotu hotu , liu liu governu Timor-Leste , tanba ofisiais sira ne’ebe mak halo servìsu iha sentru votusaun sira iha kooperasaun ne’ebe mak diak, fasilitas informasaun ne’ebe mak ami presiza durante ne’e.“

Enkuantu eleisaun  parlamentar Timor-Leste  susesu di’ak no sai inspira ba membru g7+ sira seluk.

” Timor – Leste agora lidera hela organizasaun g7+ , eleisaun  ne’ebe mak akontese hela iha Timor susesu no sai ona  eleisaun ida bele inspira membru g7+ sira seluk , liu husi ita fahe ita nia esperensia ba nasaun sira hanesan Guinea Bissau , Sierra Leoa  no seluk tan, membru g7+ sira seluk, ne’ebe mak agora sira iha faze kritika ba iha demokrasia, tanba ne’e mak aporveta  oportunidade ami hakarak congratula governu Timor -Leste ba eleisaun ne’ebe mak susesu ba tinan ida ne’e, Iha ami nia misaun iha futuru ne’ebe mak  ami sei halo,  ba observa eleisaun iha nasaun seluk, ami mòs sei konvida ofisiais husi Timor-Leste para atu bele hola parte iha misaun ida ne’e.” Mayer akresenta.

Aleinde ne’e observador internasional husi Sierra Loea, Sr. Larry Fangawa  mòs fahe resumu badak kona ba observasaun g7+ nian durante eleisaun Parlamentar. 

Observador internasionàl , Larry Fangawa hateten “ Iha observasaun ne’ebe mak ami halo, iha buat barak mak ami haree maìbe objetivu husi pers konferensia ida ne’e   ha’u hakarak hato’o iha pontu importante rua , pontus primeiru,  prosesu hotu husi eleisaun ne’ebe mak hala’o iha Timor , situasaun in jeral buat hotu la’o ho di’ak  ,la’o ho paz, ida ne’e importante tebes atu bele asigura iha ambiente ida ne’ebe  mak paz ,ida ne’e fò  oportunidade  partisipasaun husi komunidade sira bele mai barak, mai partisipa iha sentru votasaun hodi fò sira nia votus, pontus segundu ami mòs nota katak ofisiais STAE sira kuaze hatudu sira dedikasaun ne’ebe maka’as , wainhira  halo sira noa servìsu, ida ne’e importante para atu hatudu katak prosesu tomak ne’ebe mak halo durante eleisaun  tuir prosudamentu regras ne’ebe mak iha” Larry haktuir.

Observador  Nasional husi Fundasaun  AHISAUN. (21/052023) photo by Erciana F.Belo

Observadór  Nasional  Timor – Leste iha transparénsia no Independenti.  

Iha loron eleisaun jornalista Radio Rakambia halo mós konfirmasaun ba observadór  Nasional husi fundasaun AHISAUN  ne’ebé hala’o knaar iha sentru votasaun  suku Madahoi iha Eskolah 30 dé Agostus,  kona-ba lala’ok no prosesu implementasaun ELPAR. 

Observador  Nasional husi Fundasaun  AHISAUN deteta problema balun ne’ebé mosu duni iha sentru Votasaun Suku Madohi.  

Aleinde ne’e, observadór husi AHISAUN kompara eleitores tinan kotuk  no agora iha diferensa. Iha eleisaun prezidensiál elitores barak liu kompara ho  eleisaun parlamentár.  

Observadór Nasional, fundasaun AHISAUN, Sr. Domingu Talomau dos Santos hateten. “Sim,  tuir ha’u-nia observasaun husi dadeer to’o agora, prosesu eleisaun ida ne’e,  la’o tuir lei eleitorál  ne’ebé mak iha.  Ohin iha  observasaun balun ne’ebé mak ha’u  iha boletín dé  votus ne’e hotu  iha tuku 13.00 Pm.   Sira ba foti mai, depois la to’o kleur hotu tan fali. Entaun   hanesan ne’e sai problema oituan ba ita-nia sidadaun balun bele vota no balun bele la vota. Tuir ha’u  observa katak,  depois dé boletín  dé votus hotu  sidadaun balu  mai atu vota, haruka ba fali sorin ba iha Jupiter nian.

Ida ne’e ita bele observa katak,  balun hare fatin dook  la ba vota, entaun sidadaun sira ne’e bele lakon sira nia votus. 

 Hanesan observadór halo komparasaun de’it ho  eleisaun prezidensiál  hare katak, partisipasaun eleitores  barak liu iha eleisaun prezidensiál,  duke agora ha’u observa. 

 Hahu husi dadeer tuku 7 mai to’o de’it tuku 10 hanesan ne’e ema komesa menus. Ida ne’e ha’u hanoin katak, eleisaun parlamentu tasa dé partisipasaun ne’e menus kompara ho eleisaun prezidensiál  iha tinan kotuk.”

Tuir observadór AHISAUN nia hare,  boletín dé votus ne’ebé oferese husi STAE iha limitasaun. No eleitores hahu menus iha tuku 10. Am.

 “Ba ha’u-nia observasaun ha’u hanoin katak, oferese husi STAE mak menus. Boletín dé votus  limitadu,  ema ida ne’ebé mai mós ita hare ladún barak.  Eleitores sira mós la hadau malu. Haú husi  tuku 7 ne’e mak  ema hadau malu maibeé depois dé tuku 10 sa’e mai ema laiha.  Ema sira ne’ebé mai ne’e mós  ladún.

Totál eleitorál  husi suku Madohi ne’ebé ohin mai vota ne’e,  hamutuk rihun ida atus sia, sia nulu resin sia (1999).  Ita bele dehan katak barak mak la vota.” Katak Domingos

Tuir observadór nasionál fundasaun AHISAUN, fatin sentru dé votasaun la asesivel ba difesensia sira. 

Domingos haktuir. “Ba ha’u-nia observasaun katak  fatin ne’e la asesivel  ba ita-nia maluk defisiénsia sira  mai ezerse sira nia direitu. Ita hare de’it situasaun  la iha rampa ida  ne’ebé mak iha.  La iha

Simbolu ruma ne’ebé mak tau iha ne’ebá, ba ema ho difesensia,  por ezemplu soletra brain, ne’e iha ga lae,  oinsá ema defisiénsia  sira  asesivil.  Koalia kona – ba asesiviladade,  ha’u hanoin katak ba ita-nia maluk sira ho defisiénsia sira  ne’e difisil oituan.

 Ha’u tuur dezde ohin ne’e maioria maluk sira ho defisiénsia  mai ho uza ai tonka maibé,  kadeira roda sira la mai. Se balun  ho kadeira roda mai karik ne’e sira parese asesu susar oituan.

Ita-nia maluk defisiénsia matan ohin,  ha’u observa iha na’in rua mak mai depois fasilita husi sira nia família,  maibé ida ne’e ita bele dehan katak, vota  ida  ne’e, la segredu tanba família mak akompaña sira,  depois família mak tuu,  ita la bele observa família tuu tuir ninia hakarak ne’e ga lae?  keta família mós temi fali ninia,  ida ne’e mak ita labele hatene.”Domingos hakotu.

Share33Tweet21SendShare6
Previous Post

ELPAR 2023: Brigada STAE La Iha Transparensia no Failha Iha Tekniku

Next Post

Tasi Mane Petroleum Project Brings Concern, Optimism to Timor-Leste’s Southern Coast

Redi Mídia Timor-Leste

Redi Mídia Timor-Leste

Next Post

Tasi Mane Petroleum Project Brings Concern, Optimism to Timor-Leste’s Southern Coast

Discussion about this post

Popular

  • VOICES: COVID-19 Fo Impaktu Ba Ekonomia Povu Timor – Leste. Governu Fahe Aihan Produtu Lokal Liu Husi Programa Sesta Bazika Hodi Responde.

    VOICES: COVID-19 Fo Impaktu Ba Ekonomia Povu Timor – Leste. Governu Fahe Aihan Produtu Lokal Liu Husi Programa Sesta Bazika Hodi Responde.

    1200 shares
    Share 0 Tweet 0
  • Sigaru Iha Kimika 700 Fo Impaktu Ba Fuan

    1 shares
    Share 0 Tweet 0
  • Hakbi’it Ekonomia Feto no Familia iha Agrikultura.

    1 shares
    Share 0 Tweet 0
  • Ministeriu Saude apela no husu asaun preventiva atu hapara kazu moras dengue iha Timor-Leste.

    1 shares
    Share 0 Tweet 0
  • Lansamentu Relatóriu  Preliminarìu Sensus 2022. Selebrasaun ba Mundu ho Populasaun Biliaun 8

    1 shares
    Share 0 Tweet 0

Browse by Category

  • Avizu
  • in English
  • Internasional
  • Investigasaun
  • Istoria
  • Podcast
  • Tetun

Recent News

GLRAS : Realiza Workshop Konsultasaun Nasionàl ba Planu Estràtejiku Tinan Lima Setòr Saùde

GLRAS : Realiza Workshop Konsultasaun Nasionàl ba Planu Estràtejiku Tinan Lima Setòr Saùde

September 27, 2023
UN LDC5: Timor – Leste Has Not Yet Met the Graduation Criteria

UN LDC5: Timor – Leste Seidauk Priense Kriteria Graduasaun

June 16, 2023
  • About
  • Advertise
  • Privacy & Policy
  • Contact

© 2022 RMTL. Copy Rights Reserved. Hosted by Kalohan.NET

No Result
View All Result
  • Home
  • Istoria
    • in English
    • Internasional
    • Tetun
  • Investigasaun
  • Podcast
  • Publisidade
  • Avizu
  • Livestreaming
  • Contact

© 2022 RMTL. Copy Rights Reserved. Hosted by Kalohan.NET

Welcome Back!

Login to your account below

Forgotten Password?

Retrieve your password

Please enter your username or email address to reset your password.

Log In
error: Content is protected !!