Reportajen: Merita De Jesus Rodrigues.
Iha 18-10-2021. Ministeriu Saude halao Lansamentu ida kona-ba servisu hapara fuma no linha atendimentu telefone 11115. Ho objetivu fasilita ba ema hirak ne’ebe fuma Sigaru “ hakarak husik maibe labele husik” Ba hirak ne’ebe hakark husik sigaru bele kontaktu ba nomeru telefone ida, ida, ida, ida, lima (11115) ba iha Sentru Saude Formoza, Dili. Atividade ne’e hetan suporta no koperasaun, husi Organizasaun Saude Mundial (OMS).
Estabelese servisu hapara fuma ne’e bazeia ba politika governu nian, atu redus numeru fumadores sira iha Timor-Leste, tuir Dekreitu Lei, No. 14 / 2016, 8 de Junhu, koalia kona-ba rezimi de kontrolu tabaku.
Bazeia ba informasaun ne’ebe reporter Radio Rakambia asesu katak Governu Timor – Leste deside Atu hasa’e folin sigaru iha kios no loja, Maibe Kazu fuma Sigaru Nafatin Iha Fatin-fatin inklui mos estudante sira.
Iha fatin sentru Saude Formoza, Reprezentate OMS iha Timor-Leste, Dr. Arvind Mathur esklarese katak, Iha sigaru ne’e rasik, iha kimika atus hitu hanesan ne’e, ne’ebe ke estraga ba ema nia isin, nune’e mos iha kontiudu nikotina ne’ebe ke a’as tebes, estraga no atrai ema atu fuma.
“ Ita hatene moras korasaun ne’e, nia impaktu ida maka husi sigaru ne’e rasik, dadus informasaun ne’ebe ke hatudu, kuaze Pursentu rua nolu resin rua to’o hat nolu resin lima (26% 45%) ema mate kontribui husi moras sira ne’ebe lahadaet, agora saida mak akontese ba Ita nia maluk sira, ho idade minoridade husi Sanolu resin tolu to’o sanolu resin lima (13-15), sira nia fumadores mos as teb-tebes Atu informa deit katak kauza husi fuma ne’e rasik,halakon ita nia ekonomia ne’ebe ke bo’ot, no mos habadak ita nia vida.”katak reprezentante OMS iha Timor-Leste, Sr.Arvind Mathur
Estudante, Adri Da Silva
Estudante Adri Da Silva hateten. “Sigaru nu’udar Ami Nia kolega Ida ne’ebe sempre hamaluk hau wainhira tur mesak ou Iha tempu malirin. Sigaru mos sai Sasan Ida ne’ebe anima ema, halibur malu tur Konta historia tam-ba ne’e sigaru mak sai Sasan Ida ne’ebe halo hau konese Ema barak, dala barak kolega dehan hili ema ne’ebe fuma hatene mak tur hamutuk. Iha tempu ne’eba hau hare ema barak mak halibur malu hodi fuma Sigaru hodi Konta historia ,no Hau Koko atu aprende fuma Sigaru desde hau idade Tinan 10 Iha klase 2 insinu baziku, maibe antes ne’e kolega balun fo hanoin hau katak, ita mane fuma la hatene mane seluk la gosta ransu ita.”
Povu babain, Sr.Manuel Dias
Sr.Manuel Dias Hateten” karik Governu deside atu hasa’e folin sigaru hau nafatin sosa tam-ba nu’udar fumador ida, la fuma senti ladun diak ,sigaru mak sempre akompanha hau wainhira tur mesak ou hala’o atividade ruma. Nu’udar ema fumador hala’o serbisu ruma loron ida fuma sigaru batan ida ou rua, ema barak sempre dehan sigaru ne’e fuma bele fo impaktu moras maibe hau la bele atu hapara sigaru, sigaru mos hanesan maninga ida ne’ebe dada ita ho nia suar.”
Povu babain, Sra. Merian Belina Barreto
Sra. Merian Belina Barreto dadaun ne’e luta no buka dalan ba nia kaben Sr. Manuel Dias atu hapara fuma sigaru. Nia la gosta hare nia kaben fuma sigaru tamba gasta osan ba buat ne’ebe valor la iha ,buat hotu osan dala barak osan ne’ebe atu sosa modo sempre gastu hotu ba hola sigaru.
“Hau sempre hirus ho liafuan ,hahan mak fo saude diak ba isin laos sigaru. Hau koalia ba nia katak para ona fuma sigaru, maibe to agora nia nafatin fuma tam-ba ne’e agora hau buka hela jeitu oinsa hapara hau nia kaben bele para ona fuma sigaru.” Katak Merian Belina
Discussion about this post