Reportajen : Meke Magno Nazaria.
Feto Imprensazaria husi Kompanía Mercy Unipessoal Lda. By Meke Nazaria Magno
Governu Timor – Leste, liu husi Bee Timor-Leste, Empreza Publiku (BTL.EP) hala’o tan kontratu ho Kompañia tolu. serimónia asina kontratu entre kompañia na’in tolu (3) ne’ebé manán tender , mak hanesan kompañia Karisma Unipessoal Lda , kompañia Ukad Mape Goll Unipessoal Lda , kompañia Mercy Lda , relasiona ho projetu melloramentu bee moos no instalasaun tanke bee moos iha suku no munisípiu. Sexta -Fiera (14/10/202).
Tuir informasaun dadus ne’ebe iha, Kompanía Karisma Lda sei halo kontratu melhoramento sistema fornesementu bee moòs iha postu administrativu Vemasse Munisìpiu Baucau, ho total orsamentu Rihun atus tolu ,tolu nulu resin hitu,atus ualu resin lima ,sentavus ualu nulu resin ida ( $337,805.81 ).
impresario Kompania Ukad Mape Goll Unipessoal Lda. By Meke Nazaria Magno
Kompanía Ukad Mape Goll Unipessoal Lda sei halo kontratu kona-ba instalasaun tanki be moós iha Fatin haat (4), suco Meihara – Lautem , Suco Luru – Lautem , Postu adm. Quelicai ( Baucau) no Postu Adm. Metinaro – Dili , ho total orsamentu rihun atus tolu, tolu nulu resin sia , atus ualu,ualu nulu resin sia ,sentavus tolu nulu resin hitu($339, 889.37).
No Kompanía Mercy Unipessoal Lda, sei halo kontraku kona-ba Melhoramentu sistema bee moòs iha Suco Cribas munisipíu Manututo , ho total orsamentu rihun atus rua lima nulu resin lima ,atus lima ualunulu resin lima ,sentagus sianulu resin lima ($255,585.95 ).
Tuir Prezidente Konséllu Administrasaun BTL.EP, Carlos Peloy Dos Reis Hateten “Ohin loron ita asina kontratu ba Kompanía tolu(3) ba sistema bee moos iha kapital postu Vemassi, depois suco Kribas, postu administrativo Manatutu, no mós promove projetu,sosa no instala tanke reitoria ba sentru postu haat (4),Mehara, Luro, Quelicai no mós Metinaro.
“Ha’u hanoin ohin ita halo prosesu lansamentu ba asina kontratu ida ne’e, ita nia Kompanía sira bele halo servísu, kria sistema bee moòs ne’ebe kualidade iha fatin refere.
Ohin asina ona signifika hein semana oin bele hala’o ona tanba kontratu asina ona mak hein fali ba parte tékniku sira nian ami tenke tur hamutuk hodi hasae ordem para servísu belw lao ona.Ohin asina ona signifika hein semana oin bele hala’o ona tanba kontratu asina ona mak hein fali ba parte tékniku sira nian. Ami tenke tur hamutuk hodi hasae ordem para servísu bele lao ona.
Ba sosa no instala linha tanki rejistoria kuaze liu husi rihun atus tolu haat nulu (340) ba fatin haat(4), Luro,Mehara, Quelicaii, Metinaro, agora orsamentu ba rehabilitasaun ka melhoramentu projetu bee moós iha kapital postu Vemasse, kuaze liu husi rihun atus tolu neen nulu (360) ba projetu kanalizasaun iha suco kribas kuaze liu husi atus rua hitu nulu (270).
Husi postu sira ne’ebé totál ita iha maioria ita lansa tiha ona, prosesu aprovizionamentu iha ne’e, ba oin ita sei kontinua asina kontratu ba ita nia parseira sira para sira bele halo servisu, iha kapitál postu sanulu resin haat (14) mak presiza tékniku sira tenke ba hodi halo levantamentu dadus ba sira ne’ebé ita seidauk halo, ami nia esperansa antes dezembru remata ita halo ona levantamento dadus ba ba kapitál postu hotu-hotu, no ita bele lansa ona projetu iha inísiu ba tinan oin ba sira ne’ebé ohin ha’u temi ne’e, na’in sanulu resin haat para fulan tolu(3)ka fulan haat(4) ita halo prosesu aprovizionamentu ba fulan restu atu nune’e ita bele fokus ba melloramentu ne’e, ha’u espera tinan oin , ita nian kapital postu sira melhoradu , tinan oin ita nia trajeitu ba projetu, ami esforsu para bele fim do ano ida ne’e tenke promove kedas, projetu lubuk ida iha rua nulu resin haat (24) mak sei lansa hela , projetu balun konklui ona, balun sei hatama hela dokumentu. ” Presidente akresenta
Iha biban ida ne’e Presidente Konséllu administrasaun Informa , Kompanía sira nia preokupasaun maka problema sira liga ba sosial hanesan komunidade lakohi overese rai hodi tau tanki ida ne’e labele akontese bainhira komisaun ha’hu hala’o servísu, tanba ne’e sira fo hanoin xefe suko para kontribui no intermos hodi rezolve problema sira iha treinu.” Ha’u hanoin Kompanía sira nia Preokupasaun liu-liu, wainhira komisaun servisu problema sira liga ba sosial labele akontese, tanba ne’e mak ohin ha’u fo hanoin ba ita nia autoridade lokál sira,Nain xefe suco sira, para kontribui no intermos sira hodi resolve problema sosial sira iha treinu, nune’e fo tempu ba ita nia Kompanía parseiro sira no bee Timor-Leste.
Realidade ida ne’ebe ita hasoru,iha teritorio Timor laran tomak inklui mós Dili , iha faktores barak mak kauza iha situasaun sira ne’e, primeiru tanba ita nia sistema ne’ebe ita iha hanesan tuan de’it, maibe ita nia intermos de alokasaun manutensaun dalaruma halo ita ulun moras uitoan ,laos kona-ba bee Timor – Leste maibe ami nafatin kontinua halo esforsu para alokasaun ba sistema sira ne’e , ami nia ekipa komesa halo ona limpeza ba ligasaun sira ne’ebe lao tuir regra sira, espera limpeza ne halo hotu bele hasae presaun be’e iha kanu atu nune’e bee bele to’o ema barak , ne’e primeiru.
Segundu Kestaun ne’e konsiensia ita nian, ami iha dadus ezemplu iha Comoro ligasaun ne’ebe la tuir regras ne’e Kuaze milaun tolu atus nen ital ( 3.600) ne’e ami rekoila ona dadus ami nia ekipa sira halo levantamentu , ita nia regras iha durante ne’e ita seidauk implementa agora saida mak ami atu halo mak ne’e, primeiru ita melhora lai sistema para ema uza bee ho regular,depois sira komete ita bele in poin ida ne’e maibe kuandu ita de’it tenke fokus hodi hadian uluk lai tanba ne’e hanesan ohin hau dehan primeiru ami lansa bee iha tempu badak ami sei fokus ba bee, mai tempu naruk mak hanesan ohin hau esplika katak ita iha ona dezenu kompletu melhoramnetu , Dili oeste nian ita dezenu hotu ona agora sei iha prosesu nia laran, espera hotu ita bele ba lansa ona, ba orsamentu dili leste nian ita aseguradu tiha ona, iha dili barat ita presiza halo akordu tan ho parseiru sira liu-liu banko dezenvolvimentu, ne’e orsida ita nia ministru finansas mak sei asina kontratu ho sira para ita bele uza fundus ne’ebe sira fo hodi melora iha kapital Dili.” Tenik Nia.
Kapital Dili iha uma kain kuaze tokon 16.3 maka asesu bee mos , iha atus tolu (3.000) maka selu ona tarifa , BTL rasik sei halo avokasia reunion ba Suco no aldeia ho nivel munisípiu , No BTL sei hadian kanu sira husi Estrada ETDA nian toó iha Palacio.
” Iha kapital Dili uma kain ita konta kuaze 16.3 mill, husi ida ne’e rihun atus tolu (3.000) mak selu ona tarifa , seluk ne’e seidauk.
Ita kontinua servísu lori lista ba fo hanoin , liu-liu halo avokasia liu husi media , ita husu komunidade sira atu kontribui, ida fali ami mos halo karta haruka ba kada uma kain katak sira seidauk selu, presiza selu no ida fali mak ita halo avokasia reuniaon liu-liu iha nivel suco ho aldeia sira ho nivel munisipiu.
Ha’u hanoin iha fatuhada liu-liu iha area seluk ne’e ita iha problema boot tanba ita nia kanu laos kanu besi, ne’e kanu espesializasaun, agora ida ne’e sei atu hadian, tanba ne’e agora daudauk ami tenke orienta para troka kanu ida ne’e uza fali kanu besi, hau hatene kuandu ami ba troka, maibe iha estrada ninin ne’e parese imi sei kritika tan ami, tanba ida sei hare rai no ida sei ba keé, maibe ita la halo oinsa ita bele melora, ida ne’e agora dezenu husi enjineiru sira iha tiha ona iha tempu badak ami lansa ida ne’e atu ita bele melora, liu-liu kanu ne’e mai kedan husi dalan ETDA nian to’o iha palasio prezidenti nia oin, ida ne’e ita presiza troka ba kanu besi “.
Presidente Konséllu BTL.EP husu apoiu komunidade sira nia konsensia hodi tau matan ba sistema ,labele husik ema estraga sasan kanu no torneira sira ne’e , dala ruma husik be sulin arbiru , komunidade tenke iha konsensia kuidadu fasilidade sira ho diak atu nune’e ita hotu bele utilizia fasilidade sira ne’e ba tinan barak.
” Iha ne’eba pesifiku liu fornese beé ba jardin 5 de maio no komunidade sira ne’e , iha bomba ida iha ne’eba, agora parte ida bee sulin arbiru ne’e ita nia komunidade sira mak uza maibe uza hotu la taka, ita hare iha estrada ninin sira ne’e, ami nia tekniku sira ba tau tiha torneira maibe sira husik bee sulin arbiru, kuandu la uza bele taka, dala ruma balun sira halo tohar torneira, ha’u sempre dehan katak ita bele halo buat hotu maibe ami presiza liu apoiu husi ita nia komunidade sira nia konsensia no tau matan ba ita nia sistema, atu fo biban ba ami atu hadian buat ne’ebe ladiak ba oin dada beé ba komunidade sira ne’ebe durante ne’e seidauk asesu ba beé mos, sei ita ba hadian tiha , halo tiha maibe husi kotuk mai estraga, maibe buat ida ne’e ami nain hira sempre simu keixa no preokupasaun husi komunidade kona-ba asaun sira hanesan ne’e, ami orienta ami nia diresaun manutensaun atu toma atensaun ba ida ne’e “.
Relasiona ho projetu sistema bee moos iha Atauro no Maubise ne’ebe realiiza ona iha fulan kotuk liu agora prosesu lao daudauk , Kompania nain rua ( Always construction Lda , Malaka unipessoal Lda ) ne’ebe manan tender komesa ha’hu servísu ona , husi Maubise semana kotuk sira lansa ona no komesa halo movilizasaun, husi Atauro kompanía mobiliza hotu sasan no traballador sira ba ona.
” Atauro agora sira lao daudauk ona ,komesa servísu ona no Maubise semana kotuk foin sira ba lansa, kompañia komesa halo movilizasaun ona signifika katak iha hela faze movilizasaun, maibe espera iha semana oin sira komesa halo servísu , agora Atauro kompanía mobiliza hotu sasan ba ona , trabalador sira mobiliza hotu ona, fulan neen (6) sira remata no ami foin lansa iha fulan kotuk, ita sei iha fulan lima (5) para sira resolve, ami nia hanoin kontinua akompaña kompanía para sira halo servísu tuir tempu ne’ebe ita konkorda ona iha kontratu ne’e hodi nune’e ita bele fo beé ba ita nia komunidade sira atu regula.
Aliende ida ne’e iha parte Atauro balun liu husi Bikeli ba Akema la tama iha projetu ami lansa ne’e, entaun ohin ha’u autoriza hau nia ekipa husi Dili ho sasan ami ba halo koneksaun husi Bikeli ha’u autoriza staf sira ba kuaze semana rua atu dada beé husi Bikeli to’o Akrema, ne’ebe ita esforsu atu halo servísu ho ita nia parseiro sira, esforsu balun ita rasik halo ho ita nia intensaun hodi lori beé ba ita nia komunidade. ” Presidente BTL sublina.
Entertanu ne’e Direktur Kompanía Ukad Mape Unipessoal Lda Domingos Lucas De Jesus hateten ” Materia ne’ebe ami iha ne’e mos materia ne’ebe merese teb-tebes tanba ami hanesan Timor-oan ida, hakarak ami nia jerasaun tuir mai mos sei nafarun uza buat ne’ebe ami iha ,ida ne’e ami agradese tebes ba BTL, ami halo instalasaun ba tanki de’it, ba tanki liner tein hamutuk uolu (8) , iha Mehara ida (1) , Luru ida (1), Quelicaii lima (5) ho Metinaro ida (1) , projetu ne’e ami garantia sei finaliza tuir tempu ida ne’e, ami tauk ne’e mak ida problema sosial ne’e de’it,karik impedementu kona ba rai ne’ebe siea la oferese ami hari tanki ba,kona ba material hotu-hotu , kada vez ita baibain tiha ona,halo servisu ida ne’e tempu ne’e ita garantia.
Osan ne’ebe alokasaun ba iha ita nian, ne’e hamutuk atus tolu tolu nulu resin uolu (338), durasaun tempu ba kontraktu hau leklar maibe karik iha fulan neen (6), ami prepara tanki ne’e ba Mehara kuaze tomak, e depois iha Quelicai kuaze tomak tanba tanki lima (5) iha ne’eba, ba Luru no mos Metinaro kada suku “
Iha sorin seluk Administrador Munisipio Manatutu Clara De Carvalho Ximenes hateten ” Relasiona bee moós iha manatutu vila postu Cribas, iha ne’eba atus haat (400) xefe familia, tantu to’o agora sira seidauk asesu ba be mos, tanba seidauk iha instalasaun bee, e agora ha’hu dadauk ona asina kontraktu ne’e, ita espera katak depois de instalasaun ne’e, atus haat (400) xefe familia ne’e bele uza hotu ona bee moos, ohin iha ontraktu ha’u seidauk hare direta kona-ba total orsamentu, maibe kona- ba preforasaun ne’ebe be hala’o tiha ona husi kompanía NGO ida, agora servisu hamutuk fali ho BTL mak foin halo instalasaun, instalasaun bee ne’e tinan ida tan tiha ona ,komanía ida mai atu halo maibe too agora seidauk halo. Servísu entaun ami autoridade lokal kolabora hamutuk servisu ho governu lokal bolu BTL mak hatama iha ne’eba no ha’hu halo ona implementasaun para halo instalasaun.”
Kona-ba dadus Total populasaun iha Postu Manatutu vila iha rihun sanulu resin ualu atus tolu (18.300 ) kuaze 80% populasaun uza hotu ona bee moos maibe tarifa bee moos mak sei sai impaktu ba komunidade tanba ekonomia moris ne’ebe la hanesan, impaktu ida tan mak laiha sosializasaun kona- ba hasae koinesementu komunidade nian kona-ba tarifa no maneira atu uza bee ho diak.
” Total populasaun iha Postu Manututu vila hamutuk rihun sanulu resin ualu atus tolu (18.300) atu hatete global deit, 80% uza hotu ona bee moos ona,mais tanba tarifa ne’ebe selu relasiona ho moris komunidade ne’ebe la hanesan iha ekonomia ,ne’e mak sai impaktu.
Impaktu husi menus koinesementu maka Primeiru tanba seidauk iha sosializasaun komprende kona-ba tarifa bee, entaun ita nia komunidade mos sedauk iha koinesementu kona-ba tarifa maneira atu uza be ida – diak,entaun sira hanoin buat normal sira uza , Segundu derpente BTL tama ho tarifa , terseiru maka tenke taka, ida ne’e sai impaktu boot ba sira, e dala barak mos ,sira uza bee ne’e hanesan konsumu agrikultura hodi rega sira nia modo, uza ba sira nia ai-horis ne’ebe sai hanesan konsumu ekonomiku diariu ba sira, ida ne’e mak nu’udar postu nia prokupa boot los kona-ba tarifa bee nian.
Relasiona ho tarifa ha’u bele hateten , tuir ha”u nia koinesementu ne’e normal ema hotu simu katak vinte sinco sentavos ( 25 cent) por metru kubiku, maibe ita nia komunidade seidauk iha koinesementu,seidauk adaptu ba ida ne’e, entaun presiza sosializasaun por fundus para sira bele hatene maneira uza bee ho kapasidade naton, ho volume naton,atu nune’e sira komprende ona,metru kubiku ne oinsa, to’o agora sira seidauk hatene, tanba ne’e sira uza bee barak liu, ,tuir ha’u nia koinesementu tarifa ne’e,aplika ba nasaun boot sira, relasiona ho metru kubiku, agora ita ba implementa bidon ida vinte sinco centavos (25 cent) mais Timor iha area urbana mesmu iha Munisìpiu laran mos nia seidauk iha koinsementu kob-ba metru kubiku, entaun presiza BTL aprova fundu liu husi sosializasaun,esplika halo didiak para sira bele komprende, tanba nia uza bee bidon mos uza la to’o, seidauk iha koinesementu e nune’e nia uza depende nia hakarak, to’o nia atu selu nia foin hatene katak nia uza liu tiha kubiku hirak ne’ebe nia uza.
Iha cidade Manatutu vila barak mak agora tesi bee , ida ne’e fo impaktu boot ba komunidade, nia impakatu mak hanesan sira kuda modo, entaun sira tenke uza bee, tanba komunidade laiha koinesementu liu husi sosializasaun sira kontinua uza bee rega modo ,bainhira BTL hatene, ekipa husi BTL tenke ba tesi bee , ida ne’e fo impaktu ba komunidade agrikultura tanba sira nia modo tenke mate.” Sra.Clara de Carvalho Ximenes hakotu.
Discussion about this post