Reportajen: Jacinto Amaral Soares
Diretor Nasionál Rejistu Notariadu, (DNRN), João Fernando Martins Borges, informa katak ba sidadaun sira ne’ebé hakarak harii asosiasaun ho fundasaun no loke nia ramu to’o munísipiu sira livremente, maibé importante mak estatutu tenke klaru. Lia hirak ne’e, Diretór João hato’o, wainhira hetan entrevista hosi jornalista Rádiu Rakambia, iha nia knaar fatin, Bebora, Dili, ohin (16/08/2022).
Diretor Nasionál Rejistu Notariadu ne’e hateten katak, Ministériu Justisa sei halo kanselamentu ba sidadaun sira ne’ebé harii fundasaun no asosiasaun, iha sira nia estatutu deskreve atividade ida depois ba halo fali atividade seluk.
“Sira bele halo hotu sira nia ramu maibé depende iha estatutu. Estatutu sira nian ne’e mak sai lei ba sira, kada asosiasaun, fundasaun, iha nia estatutu ne’ebá ne’e, nia sede tenke klaru se nia iha filiasaun karik tenke hatete kedas iha ne’ebá tanba depois de ne’e, ita tau ba iha eskritura públiku notariu, sira sei pasa ba iha eskritura públiku, atu publika iha jornál da repúblika, bainhira mosu konstentasaun ruma hasoru asosiasaun, fundasaun, durante loron 15 to 30 ne’e, fó tempu ba ema atu protesta, porezemplu asosiasaun ida ne’e, uza naran ida ne’e labele tanba ami asosiasaun seluk iha tiha ona, buat sira ne’e tenke hare hotu, tanba ne’e mak objetivu iha sede ne’e tenke hakerek klaru, sede prinsipál porezemplu iha Dili nia ramu sei loke iha munisípiu sira ne’e mós tenke deskreve iha nia estatutu, estatutu mak se sai nu’udar sira nia, bahasa Indonesia karik dehan anggaran dasar, anggaran rumah tangga ba sira, karik iha konflitu internál mós estatutu mak sei uza nu’udar dalan atu rezolve problema sira, estatutu mós tenke hare ba rekezitus sira ne’ebé kódigu sivíl hatuur tiha ona, porezemplu hanesan nia objetivu tenke klaru, objetivu atu halo saida, porezemplu hanesan universidade sira, porezemplu fundasaun Neon Metin, fundasaun Cristal, no sira seluk tan.
Sira hamahon universidade, mós iha sira nia objetivu sira tenke hakerek katak sira iha atividade hanesan universidade, sumbriña mak fundasaun, universidade la presiza rejistu mós, universidade ne’e nia iha mahon, atividade fundasaun nian, maibé sira tenke hakerek iha sira nia estatutu, sira estatutu ne’e mak tenke deskreve klaru, sá atividade mak sira halo, para mai hakerek buat ida iha estatutu hatete buat ida ba halo fali buat seluk, kuandu mosu irregularidade balu ita deteta ita halo kanselamentu ba rejistu.
Ministériu Justisa sei halo kanselamentu rejistu. Kuandu, la informa iha estatutu, ou sei iha mudansas ruma, ba atividade depois liuhusi asembleia jerál asosiasaun, fundasaun ne’e bandu ema atu halo rezidente ka na’in ba asosiasaun ne’e atu halo desizaun mes-mesak, asembleia mak tenke deside, deside hamutuk halo tiha asembleia, halo tiha akta reuniaun, depois hakerek fali karta informa mai Diretór Nasionál Rejistu Notariadu katak iha mudansa ba iha estatutu hanesan ne’e, karik iha mudansa sira hanesan ne’e informa, purezemplu ohin nia sede iha kumoro, depois tanba, sira kontratu ka aluga de’it fatin, hakarak muda fali ba fatin seluk, sira tenke informa, tanba iha estatutu hakerek sira nia sede, se sede muda ona fatin endersu, tenke hakerek fali karta mai iha ne’e, para ami halo averbamentu fó sai fali sertifikadu foun ida ba sira katak sede muda ona, depende ba sira nia pedidu, maibé livremente kuandu muda ona hanesan ne’e iha alterasaun,”Explika Diretór João.
Diretór ne’e hatutan tan, “Ba sidadaun sira ne’ebé hakarak harii asosiasaun másimu tenke iha fundadór na’in 10 enkuantu ba Fundasaun másimu ema na’in 3 ou bele ida de’it nia bele harii fundasaun ida, iha rekezitu lubuk ida ne’ebé mak sira tenke kumpre mak tenke iha akta ba konstituisaun katak bainhira sira harii sira tenke iha akta ba enkontru sira ne’ebé mak sorumutu ba harii asosiasaun ka fundasaun ne’e, depois sira tenke iha kapitál, modal ba harii asosiasaun porezemplu rihun limanulu ($50.000) ba fundasaun, rihun sanulu resin rua ($12.000) ba asosiasaun, sira tenke iha modal/kapitál ho ida ne’e mínimu nia tenke iha 50.000 ba fundasaun ida, dalam bentuk osan, hatudu hosi saldu ka rekening banku nian ne’ebé sira aprezenta hotu mai iha rejistu notariadu,” katak Diretór João.
Diretor Joao, akresenta tan katak natureza entre fundasaun ho asosiasaun, konforme ba sidadaun sira mak eskolla maibé depende mós ba sira nia kapitál.
“Entretantu dekretu lei númeru 5/2005 kona ba pesoa koletiva nian fó hatene katak obrigatoriamente asosiasaun, fundasaun kooperativa sira no organizasaun sira ONG, sosiedade sivíl sira ne’e, tenke rejistu atu hetan personalidade jurídika tuir lei haruka, ne’ebé wainhira kuandu atu harii asosiasaun ka fundasaun ida obrigatoriamente tenke ba Rejistu Iha Diresaun Nasionál Rejistu Notariadu Ministériu Justisa.”
Discussion about this post