Reportajen: Jacinto Soares
Elizito Mendonça Alves hanesan agrikultór no membru ida hosi grupu produtiva Haburas Foho Ailiku, husu Governu atu normaliza mota dalan ne’ebé besik sira nia toos, atu nune’e bele proteje sira nia produsaun agríkola no karau ne’ebé sira hakiak iha área ne’ebá. Elezito hato’o preokupasaun hirak iha suku Foho Ailiku, Postu Administrativu Hatudu, Munisípiu Ainaru, (11/05/2022).
“Ami la husu, buat barak maibé importante autoridade kompetente sira rezolve lailais mota dalan ida ne’e, atu nune’e sira nia ai-han ne’ebé sira kuda iha tos laran no animál ne’ebé sira hakiak labele hetan estragus hosi mota refere wainhira udan monu rai.
Ami difikuldade makas liu maka dezastre naturais kona ami, ba ami nia grupu Haburas Foho Ailiku Aldeia Ainaru ki’ik ne’e difikuldade mota sobu ami nia karau luhan toos iha hektar lima ai oan mak ai-turi ho lamtoro agora uma kain 10 mak iha laran ne’e, ne’ebé importante estadu ami hakru’uk ba na’i-ulun sira normaliza ba mota ida ne’e, agora ne’e mota tun ami muda hotu mai klaran tanba ami hadomi ami nia ai-han ne’ebé iha tos laran ne’e tanba ai-han ne’e la’ós ai oan de’it, batar ai-fariña ai-dila no karau ne’ebé ami hadomi ida ne’e ami mós ses mai klaran ne’e mak agora ami mantein nafatin tanba ne’e mak ami husu ba na’i-ulun sira normaliza mota ne’e,” Elezito preokupa.
Elezito aumenta tan katak, parte Autoridade Munisípiu no Autoridade Lokál sira hanesan Administradór Munisípiu, Administradór postu Administrativu, Xefe Suku, no parte hosi Ministériu Agrikultura no Peska (MAP) Munisípiu Ainaru nian ba observa diretamente ona mota refere, maibé to’o agora rezultadu laiha.
“Bupati mai, Xefe Suku, Camat, Diretór Agrikultór mai sira ne’e mak mai hare tiha ona maibé nia rezultadu seidauk iha, ne’e mak ami ezije husu ba na’i-ulun sira para buat seluk ami la husu maibé normaliza be ne’e para di’ak ba ami nia tos no karau luhan,” Nia dehan
Entretantu hatán ba preokupasaun hirak ne’e, Xefe Suku foho Ailiku, Deonato de Araujo Laet, hateten katak, hosi nia parte servisu hamutuk ho Autoridadade Munisipál sira, hato’o ona pedidu no rekomendasaun ba iha Governu, atu nune’e bele normaliza hikas mota ne’e ba iha nia fatin.
“Ida ne’e mak problema boot ne’ebé, suku Foho Ailiku enfrenta infelizmente Munisípiu Ainaru nia rai tetuk ne’ebé, luan ne’e iha parte suku Foho Ailiku no Leolima, no espesialmente ba suku Foho Ailiku iha akontesimentu inundasaun boot ne’ebé mak akontese iha 2009 até 2012 grave liu tan, ne’ebé mak kada tinan estragus ne’e aumenta ba iha komunidade nia hela fatin no mós estragus ba rai rohan sira ne’ebé mak sei hela iha ne’ebá, komunidade sira utiliza ba iha setór agrikultura ninian no fó ameasa makas impaktu boot ba iha ita-nia komunidade sira liuliu komunidade sira, ne’ebé agrikultór sira nia natar fatin hetan estragus totál, kuaze 100 tal hektar mak mota sobu no natar fatin ne’e mós sai ona mota permanente.
Ita esforsu hela buka dalan para atu oinsá liga ho Ministériu kompetente oinsá bele hare problema ida ne’e, loron hirak liu ba ita konvida na’i Administradór Munisípiu ho liña ministeriais sira hotu iha Munisípiu mai observa diretamente para tur hamutuk oinsá buka solusaun ba problema ida ne’e, ita hanoin alternativu mak ne’e tanba mota ida orijen ne’e sai tiha fali ona ba ai-laran no natar fatin sai fali mota permanente entaun ita-nia pedidu ita-nia rekomendasaun ba iha governu oinsá normaliza fila fali mota ne’e ba iha nia fatin atu nune’e bele salva komunidade nia to’os no nia hela fatin,” Esplika Xefe Suku.
Entrevista ho povu Agrikultura ne’e realiza tanba Radio Rakambia hetan koperasaun liu husi programa Média Tour ne’ebé realiza hosi Oxfam iha Timor-Leste, hetan apoiu finanseiru hosi Governu Australia.
Discussion about this post