Reportajen : Virgilio Viana
Bazeia ba informasaun ne’ebe journalista Radio Rakambia ka Redi Media Timor – Leste (RMTL) asesu liu husi konferensa da impresa ne’ebe organiza husi Asosiasaun Journalista Timor-Leste (AJTL) ho objetivu bolu orador nain 3 husi
Redi ba Rai, kadalak sulimutuk institute (KSI) no Arte moris rasik hodi fahe informasaun konaba uzu no asesu ba rai tuir Lei ba Rai
No deklara ba publiku tomak kona-ba situasaun ne’ebe Arte moris infrenta iha 1 Dezembru 2021 liu ba, ne’ebe governu Timor – Leste liu husi Dirasaun Nasional Teras e Propridade (DNTP) hasai Arte Maris husi fatin refere. No Arte Moris utilissa fatin nee desde Maio 2003 hodi halao sira nia atividades hanesan Arte no Kultura. Konferansa da Imprensa refere, halao Iha edifisiu HASATIL Farol, Dili, Timor – Leste.iha Sabado (04/12/2021) .
No iha parte seluk, Governu Timor – Leste liu husi Dirasaun Nasional Teras e Propridade (DNTP) fo obsaun no solusaun ba Arte moris maibe la ho kondisaun no la tuir Arte Moris nia nesidade atividades ba arte no Kultura ninian, Tam-ba ne’e Arte moris rezeita total fatin ne’ebe oferese ona husi DNTP.
Tuir Konferensa da Imprensa armajen 5 iha Bebora ne’ebe indika husi guvernu ba Arte Moris iha ne’eba armajem 2 maka a’at total, iha seluk ho nia tatis kedas ho uma komunidade nian no mos iha rate Ida husi vitima assaun 1999 nian.
Iliwatu Danabere, Presidente Assosiacáo Arte Moris.Heteten” Iha momentu dialogu dahuluk maka ami foin hatene katak governu prepara ona armajen. Iha momentu ne’eba husi ekipa Arte Moris apresia ho inisiativa guvernu tau ona konsiderasaun, hodi prepara fatin seluk mai ami, iha tempu ne’eba ami la’o hamutuk ho DNTP, halo vizita armajen iha Bebora ne’ebe maka indika husi guvernu, iha ne’eba armajen 5 entaun armajen 2 iha kotuk a’at total, la serve para atu uja, Ida seluk mak uma nia tatis kedas ho uma komunidade nian ho mos iha rate ida iha ninin kedas, maibe se’idauk justifika katak rate ne’e husi vitima asaun 1999 nian. Preokupa tebes ho armajen 3 maka hateke malu ne’e funsiona hela pertense ba Ministeriu seluk hare’e situasaun ida ne’e ho razaun rezeita fatin ne’e tam-ba la sufisiente atu muda obra ho ema hotu iha laran no mos envairomentu haleu la permite para kontinua ami nia aktividades.
Tuir informasaun husi fontes konfirmdu katak antes ne’e Arte Moris hetan karta Notifikasaun husi DNTP. Alende ne’e mos Arte moris mos hato’o proposta ba Primeru Ministru Taur Matan Ruak husu fatin.
“Karta Notifikasaun dahuluk ne’ebe Arte Moris hetan husi DNTP iha 8 Julu 2021 ba loron tolu nolu (30), karta daruak iha 11 Agustus 2021 ba loron sanolu (10) depois Arte Moris husu justifikasaun dehan sei iha tan notifikasaun dala 2 mak foin hasai.
Bazeia ba Karta proposta ida ne’e Diretor Geral DNTP fo orientasaun fali katak ami bele ba buka no indika kedas fatin rasik ne’ebe ho espasu ruma iha Dili laran maka ami sente sufisiente sujere halo proposta entrega kedas ba Primeiro ministru para orden tun sira bele ezekuta liu tan, ekipa Arte Moris la’o haleu indentifka fatin balun maka kria proposta balun, naton fo opsaun 5 maka fatin 2 nafatin iha espasu arte Moris tamba hare’e fatin ne Luan. Opsaun dahuluk .Arte Moris iha oin CCLN iha kotuk, obsaun segundu CCLN iha oin arte moris iha kotuk, datoluk. Eis Bulog iha kolmera nian, dahat eis World Vision Caicoli, dalima Heliport iha Palacio Presidente nia kotuk.” Katak Iliwatu Danabere.
Tuir Rede ba Rai nia hare Estadu Timor – Leste halo Deskriminasaun hasoru Arte Moris.
Diretor Rede ba Rai Pedronovo Ortensiu Vieira. komenta “ lisaun ida ne’e ita aprende husi ne’e, liliu ba iha arte moris nian, ne’ebe hatudu mai ita katak Estadu iha diskriminasaun ba iha ita nia nivel Sira se wainhira kompania seluk maka la’os Veteranus mai husu fatin ne’e, ha’u sente ita nia ministeriu justisa la fo maibe ita iha lei ga lae? iha Timor ne’e iha klasifikasaun ba sidadaun hotu ga lae? Tam-ba ho atmosfera politika ida ne’e sidadaun balun iha klasse 1,2,no 3 se ita hakarak honestu karik ita lakohi iha klasifikasaun iha Timor-Leste.
veteranus ga Juventude feto, mane no difisiente iha klasifikasaun hanesan iha lei nia okos, hanesan sentidu estadu nian ida ne’e maka presiza klarifika diak tam-ba iha atmosfera ne’ebe maka hatudu ba ita katak iha diskriminasaun bo’ot tebes ba ita nia estadu ne’e, iha ita nia politika nasional hotu-hotu tau Importansia ba juventude nia papel. Problema iha Timor maka dezempregu ema ne’ebe maka remata sira nia estudo iha universdade la garante katak sira ne’e hetan Servisu kedas, entaun iha 50% ne’ebe laiha servisu ema hotu-hotu iha alternativu tenke ba iha rai liur agora ita nia joven ne’ebe maka kria kampu servisu ba sira nia a’an no ba ema barak, ita rasik mak impede fali sira nia aktivdade ida ne’e, politika ladun logika.”
Iha fatin hanesan, perspektiva husi kadalak sulimutuk institute (KSI) fo nia hanoin katak nasaun ida maka laiha Arte no kultura, signifika ita nia indentidade nasaun ne’e la iha.
Diretor kadalak sulimutuk institute, Jenito Santana. Expresa” lamenta ba atribuisaun Governu nian ne’ebe la ho justu tam-ba kompania sira fo antribui rai ne’e ba sira. Maibe asuntu sosial nian sira haluha tiha maka kaju Arte Moris. Se’e ita nasaun ida maka laiha Arte no kultural ne’e ita nia indentidade nasaun ne’e la iha. Tuir lolos ita nia estadu orgulu ba prezensa Arte Moris nian ne’ebe hala’o ona kna’ar Estado nian atu promove ita nia arte no kultura indentidade sidadaun nian. Sira rasik ba hamate fali, tuir lolos Arte Moris iha direitu Tam-ba bele atribui fali fatin seluk ba sira hodi bele uja. Iha nasaun balun, ema kuandu hare’e ninia nivel kultural komesa la’o diak ne’e ema bele hatene katak nasaun ne’e iha sensiabilza diak liu ga lae ne’e ema hare’e husi ninia Dezenvolvimntu setor arte no kultural nian.”
Discussion about this post