By: Melquiano da silva
Iha serimonia ne’e rasik hetan husi orador nasional no internasional kona-ba edukasaun sivika nia benefisiu ba dezemvolvimentu digital iha rai laran.
DÍLI, Loron 7 fulan Jullu tinan 2021, SECOMS realiza seminar internasional ida ho tema “THE DEVELOPMENT OF GLOBAL DIGITALIZATION AND IT’S IMPACT ON TIMOR-LESTE” ka Dezenvolvimentu husi dizitalizasaun global no nia impaktu ba Timor-Leste.
Iha intervista ho sua excelencia Mericio Juvinal dos Reis Akara, hateten.” Hanesan membru governu, ita hakarak prepara ita nia sidadaun atu tama iha era digital, prepara planu oinsa ita bele promove literasia digital atu ita nia sidadaun kada ida hahu akompana no aprende oin-sa plataforma digital ne’e fo matenek ka intelegensia mai ita, tam-ba iha era digital ida ne’e iha buat barak mak eziste, inklui buat pozitivu no negativu responsabilidade ba sidadaun hotu-hotu atu distinge.
Dalan atu hatene buat hirak ne’e mak liu husi kampanha nasional, promove internet saudavel, halo kampania nasional kontra HOAX no FAKE NEWS ka disinformasaun sira no kolabora ho ita nia parseiru hotu-hotu inklui media hodi fo formasaun no fahe informasaun kona-ba edukasaun sivika atu oinsa ita idak-idak iha kapasidade atu utiliza meius komunikasaun sira ne’e no defini ida ne’ebe pozitivu no edukativu no hatene ida ne’ebe negativu, hodi ita labele naran simu deit.
Sr. Akara hateten iha pontus 3 importante ne’ebe presiza halo.
“Hau nia aprezentasaun ida ne’e iha pontus 3, primeiru, minimu kada ema ida iha kapasidade kritiku atu hatene tuir informasaun ne’ebe nia simu mai husi ne’ebe. Fontes ne’e los ga la los antes nia like no share. Segundu, ita presiza iha kapasidade kritiku hodi tais informasaun ne’ebe ita simu. Terseiru, informasaun ne’ebe nia simu ne’e benefisiu ba nia ne’e saida, ninia familia ne’e saida no ba ninia komunidade ne’e saida.
seminar ida ne’e atu provoka diskusaun oinsa kada ema ida ka pilar ida-idak kontribui ba edukasaun sivika ba pontus tolu ne’ebe mak hau dehan ona. Media nia papel mak kontinua fo nafatin informasaun ho konteudu ne’ebe loos, no antes fo sai informasaun tenki verifika evidensia iha notisia ne’e los ka lae, tam-ba bainhira ema ida fahe (share) notisia iha plataforma digital ruma ita atu krontrola fali ne’e susar, ho razaun iha media online ne’e kada minutu ida ema asesu barak ona. Tan ne’e, ita tenki kuidadu no halo verifikasaun. No ema ne’ebe lee tenki iha kapasidade kritika hodi hatene fontes ne’e koalia los ka lae, informasaun ne’e verdade ka lae, antes nia fahe ka share iha kualker plataforma digital.”
Iha fatin hanesan Eis .Presidente Da Republika Timor-Leste Dr.Jose Ramos Horta afirma.” ita hare’e situasaun iha Timor-Leste jovem sira iha telefone laos uza hodi telefone deit iha informasaun mai husi facebook ,google nst,balun mai husi google no agora iha ne’e aumenta Lockdawn haree ita nia esperensia rasik no buat ida ita balun plataforma sosial ka media sosial ne’e ema barak hatama informasaun no fahe informasaun ne’ebe koalia kona ba covid-19 koalia kona-ba vasina hodi ajuda povu komprende problema ne’e no vantagem husi vasina ne’e mak ema seluk mos uza plataforma sosial para hatene COVID-19 ne’e bosok ka inventa de’it ,iha vasina ne’e halo ita mate ne’e bosok hakarak kontrola.
Eis presidente ne’e mos akresenta kona-ba vantagem no desvantagem husi digital ne’e.
“Seminar ne’e ha’u ko’alia liu kona-ba vantsagem plataforma sosial, vantagem teknologia digital kada vez di’ak liu so fiskaliza liu tan mai-be mos perigu mak ema a’at ka ema diak uza tekonologia tan ne’e atun organiza a’an di’ak liu entaun media sosial sai hanesan instrumento ida iha sosiodade hodi komunika husi ne’e teknolojia informasaun aloka ne’e intelenjensia altervisial hanesan resultadu tinan lubuk iha evuluasaun teknoljia no ekonomiku.Buat barak agora kumputador mak halo ona hanesan tau informasaun ba kumputador, kumputador rekolha informsaun oin oin depois komputador prosesa hanesan kona ba moras ida ne’e uja ba problema ekonomia ida ne’e uja formula ida ne’e kuaze ke artivisial intelenjense maka governa ne’e mos perigo ida tema simples iha seminario ida ne’e hau koalia naruk tebes tebes iha inglesh defisil atu ho tetum iha tempu badak.”
Eis Presidenti da Republika Timor – Leste Dr. Jose Ramos Horta sujere ba governu Timor – Leste tenke adapta edukasaun iha eradijitaizasaun hahu husi Labarik sira.
“ Ha’u hanoin ita nia governu primeiru atu mai ona husi Australia ne’e segnifika sei iha modernijasaun ne’ebe aselera ita nia kuantidade internet sei baratu ita nia governo liu husi administrasaun hospitasis, bele funsiona buat hotu hotu liu husi dijital ne’ebe rapido ka lalais liu. Tan ne’e ijije tebes governo tenke adapta edukasaun eradijital atu hahu husi labarik sira husi pre skolar, elementar hodi komesa estuda ona, tamba labarik sira aprende linguas lalais liu ita, labarik oan sira atu aprende ne’e , aprende famila, koalia lian barak,lian hat ka lima. entre iha era dijital mos ita hahu hanorin jardin infantil pre primaria ka primaria kona ba teknoljia dijital sira hodi labarik sira akapta lalais.”
Eis presidente ne’e foti ezemplu balu kona-ba labarik sira uza teknologia dijital iha era globalizasaun matenek liu ema bot.
“Hau rasik dalaruma iha duvida ruma, problema ruma hau nia Ipad ou telefone ka google hau husu ba labarik sira hare, portantu sira kakutak mamar liu. Entaun bele hanorin Timor oan mos. Tan laos Cina Austrlia Ou Portugal sei matenek liu mabe Timor oan mos,sira presiza deit oportunidade atu aprende.”
Discussion about this post