Ministara da saude, Dra.Odete Maria Freitas Belo
Atividade hand over ekipamentus husi OMS ba Governu Timor – Leste, iha SAMES kampung Alor Dili. Photo By: Obet
By: Robelson Cardoso
Governu Timor-leste liu husi Ministeriu da Saude hetan apoiu ekipamentus Saude, husi reprezentante Organizasaun Mundial de Saude (OMS) relasiona ho pandemia Covid-19 ,atividade ne’e hala’o iha SAMES kampung Alor.sesta feira (09-07-2021).
Ministra da Saude Dra.Odete Maria Freitas Belo iha nia deskursus hateten,ita Agradese nafatin ba Organizasaun Mundial da Saude (OMS) ne’ebe ho esforsu tomak fo apoiu iha parte abstensia teknika nian.
“matenek nain sira bele apoia ita iha situasaun Covid-19 nian ida ne’e,bodi haforsa sistema nasional saude,iha Timor-leste, objetivu hodi hadia liu tan pilar, prestasaun kuidadu Saude, iha nivel servisu Sensivel, iha nivel hotu hotu ita hare iha kuidadu servisu primais, no sekundariu,ita koko atu ho ekipamentu apoiu sira ne’ebe mak iha, la’os deit sasan, maibe’e iha mos apoiu area sira seluk,lori ita bele utiliza ho diak liu husi ita nia promosaun, prevensaun moras (RAISA) partikularmente ba moras ne’ebe mak sai hanesan pandemia ba iha mundu, ne’ebe Mak ita kolia kona ba Covid-19.
Ohin mos OMS hatudu nafatin kontinua fo ninia kompremente sira nia komprimisiu ,hodi fo apoiu ba governu, liu husi Ministeriu da Saude no mos SAMES hodi bele reforsa profesional Saude sira nia prestasaun,ba kombate pandemia Covid-19, materia no ekipamentus hanesan (PPE ) sira ne’ebe lubuk ida ona mak ita simu la’os (PPE) deit, hanesan uluk ita simu ona mos ba iha ekipamentus sira seluk ne’ebe bele priense ita nia hospital sira ne’ebe mak ita hari dadauk,estabelese dadauk,aisiu, izolamentu, konstrusaun sira ne’ebe maka ita halo iha ekipamentus balu ne’ebe mak ita bele sosa, maibe’e iha ekipamentus balu ne’e ita haluha atu sosa.
Ba ita sira ne’ebe mak hamrik iha ne’e tur hamutuk iha ne’e,liu-liu ba ita sira ne’ebe mak la involve an iha klean liu iha area mediku nian,diak ida ita sosa buat ida ita haluha buat seluk, ne’ebe ita servisu hamumutuk ho ita nia mediku sira liu-liu sira iha hospital Nasional Guidu Valadares,ho dotor “Merku” nia prezensa,sira hatene liu saida mak ita persija iha sentru izolamentu ida.
Iha tempu ne’ebe maka ita atu funsiona sentru ida senti katak ita sei falta buat kikoan ne’ebe mak ita lakonsege detekta.
“Ezemplu hanesan oksimeter ne’ebe mak husi OMS, se mak hanoin atu sosa ida ne’e,ita hotu hotu hanoin mak ventilator deit to ema iha liur mos koalia kona ba ventilator ita lahatene ventilator ne’e saida,ita hotu hotu hanoin ba ida ne’e, maibe’e buat kikoan aparelhus kikoan sira ne’ebe mak iha lahanoin kona,ita servisu hamutuk ho ita nia parseiru sira fo nafatin hanoin ba ita, atu bele kompleta sasan ne’ebe mak bo’ot ita hare hetan,ida ne’ebe mak kiik ita hare lahetan, parseiru sira tau matan ba ida ne’e.
Ita Agradese ba apoiu sira ne’ebe mak iha,apoiu sira ne’e la’os ba ita deit ita mos hanoin hotu ho RAEOA ne’ebe mak dok husi ita, espera katak distribuisaun ida ne’e,ita halo ba to iha fatin sira ne’ebe mak ita hanoin ke sira, independentemente uza sira nia otonomu bele halo jestaun ba sira nia servisu iha mos area Saude nian, ne’ebe sira mos iha difikuldade,sira mos iha difisiensia barak iha ne’eba,atu nune’e iha sentral ne’e kontinua fo apoiu ba sira,ita hakarak halo sesaun sira simu sasan iha SAMES tamba ita hakarak atu nafatin fo informasaun ba iha liur,ba iha ita nia maluk sira iha liur katak, bainhira kuandu ita simu sasan,laiha ema mak atu lori sasan sira ne’e sasan hirak ne’e labele lao mesak,ita bele simu sasan barak, tau iha armazen kuandu bainhira laiha ema ida organiza,laiha ema ida mak hanoin halo distribuisaun, sasan sira ne’e sei hela iha armazen,sei lalao sasan sira ne’e persija halo distribuisaun i ema ne’ebe halo distribuisaun,mak ita nia Diretor ezekutivu SAMES nian ho ninia ekipa tomak ne’ebe mak iha,halo distribuisaun ne’e la fasil ho ita nia kapasidade, ne’ebe mak menus teb-tebes,iha area jestaun liu-liu iha area farmasiotika nian,ita la fasil halo jestaun halo distribuisaun fahe sasan ba iha munisipiu sira,la fasil kuandu bainhira ita la forti,kuandu ita forti sasan sira ne’e sei la at iha ita nia armazen,laran i sasan sei to iha ita nia fasilidade Saude ne’ebe mak sira hein hela ita atu lori ba.
Agradese teb-tebes DABLYUPI ne’ebe mak iha ne’e, tinan ida antes ita tama ba iha pandemia ida ne’e,iha tiona treinamentu lubuk ida ne’ebe mak DABLYUPI oferese ba SAMES ita lahatene iha tempu ne’eba ita prepara treinamentu sira ne’e , maibe’e ita lahatene katak treinamentu sira ne’e,nia objetivu ne’e atu hatan ba iha Covid-19 ne’ebe mak mai ita la espera,buat hotu hotu ita halo ho tempu halo ho fatin,moras ne’e akontese ita nia ema sira preparadu ita preparadu atu hatan ba iha pandemia,mas ita dehan la relijiente ita la preparadu maibe’e iha parte balu, ne’e ita preparadu ne’ebe ita komesa servisu besik ho ita nia ajensia sira ita nia duador sira embaixador sira ita liga diak ho sira atu nune’e kuandu bainhira ita monu ba iha susar ida hanesan pandemia ida ne’e,ema hotu hotu konhese ita i fasil atu liga malu,fasil atu lori apoiu ne’ebe mak ita persija mai iha ita nia rai, ida ne’e laos fasil atu hetan lori sasan mai to iha ne’e lori kustu hodi kole,ami mak diak ida tempu laiha husik hela ba diretor ezekutivu ho nia ekipa mesak simu.Katak Odete
Iha fatin hanesan reprezentante OMS Dr.Arvin Mathur Esklaresenta. “Husi parte Organizasaun mundial da Saude ba loron ohin ida ne’e mak atividade intrega ekipamentus ne’ebe suporta husi OMS, hanesan reprezentante Organizasaun mundial de Saude iha Timor Leste fo hatene katak loron atividade ohin intrega ekipamentus ba Ministeriu da Saude, hanesan maskra 100.000,i tall inklui mos PPE,ita bele dehan sasan hodi tahan ita,inklui mos ba ita nia daun olku luvas la’os deit ekipamentus ne’e deit,iha mos ekipamentus sira seluk hanesan oksimetru atu bele, hatene ema nia respirasaun Hira no iha mos termometru, oferese mos ba iha loron ohin nian,iha mos tenda ne’ebe oferese iha nia metru iha tamanha ne’ebe bo’ot iha mos tamanha ne’ebe Kiik oferese ba iha agora dadauk surtu Covid-19 ida ne’e.
Ida ne’e hanesan donasaun husi Organizasaun Mundial de Saude (OMS),ba iha nasaun Timor-leste ho montante osan un milhaun dolar gastus hodi sosa ekipamentus hirak ne’e
“ OMS hanesan parseiru internasional, ne’ebe ke sempre lao hamutuk ho Ministeriu da Saude no Guvernu Timor-leste, ne’ebe apoiu husi OMS sempre iha ba bebeik sempre akompanha hamutuk ho Ministeriu da Saude,no mos Governu Timor-leste.”
implementasaun vasina ne’ebe ita utiliza hanesa astrazeneka ho sinovax vasina sira ne’e,tama ona iha lista emerjensia,utiliza husi OMS.
“bainhira atu tama utiliza ida ne’e mos,husi prossesu ne’ebe ke naruk OMS sei halo estudu sentifiku,hodi investiga lolos vasina ida ne’e,seguru ka lae evikasia ka lae no mos iha kualidade ka lae, bainhira vasina sira ne’e tama ona kategoria (3) ne’ebe importante,fo kualidade fo siguransa no mos fo efikasia entaun sira ne’e foin bele implementa iha nasaun sira ne’ebe hasoru,moras pandemia Covid-19.”
husi vasina sira ne’e,sempre iha akontese hanesan sintomatolojia advez ita atu dehan karik (kama),”
“sona ne’e mak hanesan sira balu iha ne’e simu advez ita simu vasina ita senti isin manas uituan isin moras halo ita be’e doko uituan, maibe’e ida ne’e maka sintomas kaman husi vasina, ezemplu kiik hanesan labarik kikoan sira ne’ebe simu vasina, bainhira sira simu sona senti isin manas tanis uituan, entaun hanesan mos ida ne’e,kona ba kazu ne’ebe ita atu dehan mate tamba vasina,ita bele dehan kazu ne’ebe raru tebes atu akontese,relasiona ho vasina ita bele halo komparasaun entre ema un milhaun bele hetan deit kazu ida no mos bele hare mos ba iha risku,oinsa vantajen ne’e makas oinsa,entre ema un milhaun hetan deit kazu ida kerdizer ke sira restu ne’e hetan benefiu ne’ebe ke diak ita hare parte rua ida ne’e.
inan fo susu sira ne’e, kualker vasina ne’ebe mak ita iha ne’ebe hetan rekomendadu husi OMS bele fo sira simu vasina
“agora iha fila fali inan sira ne’ebe isin rua,ita hare fila fali ba benefisiu ho kondisaun inan ne’e refere,karik benefisiu ne’ebe ke diak atu nia bele hetan vasina ita bele fo agora ba vasina ne’ebe dadauk Timor utiliza iha sinovax astrazeneka, sinovax iha dadus ou data ne’ebe hatudu ona katak dehan,utiliza ba inan isin rua bele, maibe’e iha astrazeneka seidauk iha dadus ne’ebe,ita hetan ho klaru, atu dehan deit ba inan isin rua sira ne’ebe karik ita hare sira nia kondisaun sira ne’ebe ke diak nesesariu dunik para atu simu vasina ita bele fo ba sira, maibe’e ba inan sira ne’ebe fo susu ita tenki fo vasina ba sira,bele vasina ne’ebe mak ita iha astrazeneka ou sinovax.”
preparasaun entre OMS ho Ministeriu da Saude, relasiona ho variante foun ne’ebe mosu.
“maske virus ne’ebe ke iha variante barak,nia preparasaun ne’e maka bazika ou simples liu,tenki uza maskra fase liman bebeik mantein ita nia distansia sosial no mos evita fatin publiku ne’ebe ema konsentra barak, ida ne’e mak preparasaun ida ne’ebe mak ita persija halo, atu ita bele implementa loro-loron tenki koalia suporta tekniku seluk ne’ebe husi OMS halo ba area kritiku sira halo treinamentu ba pessoal Saude sira oinsa atu maneja situasaun,karik pasiente sira ne’ebe ho kondisaun grave,ida ne’e ita sempre iha, maibe’e importante liu nee mak ita tenki mantein nafatin uza maskra fase liman, mantein nafatin distansia sosial no mos evita fatin publiku sira,ida ne’e mak ida ne’e atu hato’o tutan fali ba komunidade sira.”katak Arvin Mathur
Iha fatin hanesan Diretor ezekutivu SAMES Sr, Santana Martins esklarese.“Seremonia hand over ne’ebe ohin akontese OMS ho Ministeriu da Saude, Prezidente husi sua selensia nain rua, reprezentante OMS ninian, ohin ita simu item kuaze kategoria (6) item sira ne’ebe mak ho Covid-19 ninian, prozemplu item iha ne’e hau bele fo sai ita simu termometru infraret ne’ebe maka bele halo teste ba ita nia isin manas, hamumutuk (200) unidades depois ba iha ita nia tainsil makina prelhu ida ne’ebe koko tensaun ne’e, hamutuk iha unidade (50)iha modelu oin rua ida (30) ida (50),ida seluk kona ba ita hatene ita nia apron ne’e,ropa ida ne’ebe maka hanesan taka ita nia isin, maibe’e ninia grau level protesaun ne’e, lahanesan ho sira ne’ebe isolasia gaun ne’e, hamutuk 100 depois google proteksion, olku hamutuk (157) , i depois FESILS taka ita nia oin, hamutuk (200) depois iha maskra ne’e,kaisa (100 )signifika katak depende nia unidade iha laran balu iha 000, balu iha 200.000 entaun iha lubuk ida husi apoiu hirak ne’e apoiu ba iha servisu laboratorium, nasional de Saude ne’ebe mak apoiu swapkips ne’ebe maka atu lori ba iha teste ne’e,sampel ne’e hamutuk iha pakote(5) iha laran ne’e iha kiik ne’e iha(500) ida seluk Mak kona ba laboratorium,diagnostiku ninian mos iha pakote ida pakote ne’e hamutuk kilo (61), depois iha reazenti ne’ebe ita oferese ba iha laboratorium nasional depois ikus maka gloves luvas ne’e maijumenus par ne’e,iha rihun ida ribuan ida par (3) ida medidas kiik ho bo’ot ne’e,iha 000,hamutuk 3.000.”
Discussion about this post