By: Robelson Cardoso
Prezidente ezekutivu institutu,nasional teknolojia,Sr,Jose korneli Guteres ba jornalita, “diskusaun meja redonda ohin ne’e, kona-ba krize ekonomia ne’ebe afeita husi Covid-19 durante tinan rua nia laran ne’e kuaze iha setor ekonomia informal no mos formal barak mak parlizadu, afeta mos iha tasa dezempregu sae, depois iha NGO sira ne’e mos influensia ba kapasidade kompras ne’e ba ema barak, depois produsaun rai laran mos menus tamba ema labele halo movimentasaun tun sae, iha vida agrikultura nian, tan ne’e mak diskusaun ne’e, objetivu, matenek sira ne’e bele tau hamutuk hanoin oi-nsa solusiona.
kona-ba estatistika ne’e ita seidauk hatene los tam-ba diskusaun ne’e sei lao, dalaruma ita hasoru ema ne’e la iha servisu lakon servisu ema barak komplein ne’e kona -ba ida ne’e, entaun i problema ida, maizamenus ita buka tuir tok dadus konkortivu, dadus maiz ou menus ema ne’e sofre oinsa para ita bele halo diskusaun.“
“rekomendasaun prinsipiu tenki bazeia ba ideia sira ne’ebe atu mosu maibe emprinsipiu rekomenda katak ho dalan, ne’ebe diak, atu hamenus sofrementu no mos labele iha tensaun sosial, tamba kuandu ema hamlaha la livre lao ba lao mai normalmente sira nervoju, tamba ida ne’e mak diskusaun sira ne’e atu rekomenda. Ne’e depende ba situasaun agora. Se numeru vasina ne’e sa’e sei rezistensia ba moras ne’e bele,tamba iha fali tan varian foun ne’e, varian foun ne’e,ita lahatene los bele mudansa ka lae. “katak Jose korneli
Iha fatin hanesan Diretora diresaun nasional veterinaria Sra.Joanita Jon mos koalia kona ba moras “EFiKASOENS FIVER” no FALAMIO BATAl.
“ koperasaun ne’ebe mak diak tebes ho market development fasility ne’ebe mak sira nia fundus apoiu husi governu Australia sira, ba ami nia diresaun atu produs materia komunikasaun liliu ba moras afekasoens fiver ninian, liliu oinsa moras ida ne’e,ho tempu ne’ebe mak Covid, ita labele lansa ofisialmente. Iha fulan kotuk ita halo lansamentu ba publikasaun moras ASF ninian no moras FOLAMIO BATAL ho ida ne’e ami kontinua kopera ho sira atu nune’e sira nafatin halo konsensializmu publik kona-ba moras afekasoens fiver ne’e tamba parte balu husi ita nia rai ne’e, sei nafatin akontese fahi mate.’’
Sra, Joanita hatutan katak sei halo identifikasaun direitamente no teste laboratorio moras fahi nia neebe kauza husi moras ASF.
“Depois de ita halo kampainha ba moras ida ne’e, kona -ba nia prevensaun ita kontenti tamba nia numeru Kazu tun ona maske iha munisipiu balu mate ne’ebe la’os afetasoens fiver ami iha teknik sira tun direitamente ba halo identifikasaun depois foti amostra ruma balun, iha prossesu hela. Ami sei halo teste laboratorium depois de rezultadu sai. Ami sei publika maibe kona-ba kazu numeru mate ne’e iha munisipiu sira komesa menus ona, tamba ema barak iha ona konsiensia wainhira hare informasaun ruma katak,fahi ne’e kuandu atu salva tenki sulan ou tenki kesi tamba ne’e bele salva sira nia fahi husi moras ASF ne’e.”
Sra Joanita haklaru katak hahu 2019 fahi ho total 10.000 mak mate tan ne’e sei halo programa foun kona-ba oin-sa kria fahi husi fontes seguru no sei hadia destinasaun ne’ebe seguru.
“Maiz ou menus fahi 10.000 resin mak mate ona hahu husi 2019. Mate barak iha Setembru 2019 ate adata, fahi mate barak los ona, ho ida ne’e,ita nafatin enkoraza ita nia komunidade para halo tuir n protokolu ne’ebe mak ita hato’o ona. Ohin ami mos hare ona programa atu hare fila fali para oin-sa maka ita kria fila fali fahi husi fontes ne’ebe mak seguru no mos ba hadia fali destinasaun, ne’ebe mak seguru ne’e, para ita labele hasoru tan problema sira hanesan ne’e, moras afekasoens fiver. 2021 nian ne’e foin lalais akontese mate duni maibe ho numeru ne’ebe mak Kiik la to’o 10. iha munisipiu Maliana. Wainhira akontese primeiru ne’e nia to 50.000. Iha munisipiu tolu deit mak la afeta ba moras refere, iha munisipiu hanesan Aileu, Ermera no Dili. iha DiLi so atauru deit mak lakona ida ne’e mak la afeita ba moras maibe restu ne’e hotu hotu kona.
Sra. Joanita rekomenda katak tenki uza metode uja luhan seguransa hakiak fahi sira.
“Ami nafatin halo sosializasaun. Ami uza metode ida ne’ebe uja fahi luhan iha siguransa, signifika katak luhan bai bain labele funsiona tenki didin kalen fila fali para fahi sira ne’ebe livre hela labele halo kontaktu fali ho fahi sira ne’ebe mak iha laran ne’ebe saudevel, depois la autoriza ema tama arbiru ba iha fahi luhan sira ne’e , no mos labele fo hahan restu husi restorante hanesan nan fahi tam-ba husi nan fahi bele transmite ba fahi ne’ebe mak sei saudevel hela no mos ita la autoriza ema transporta fahi husi fatin ne’ebe mak afetadu, fahi sira ne’e ita tenki hola husi fontes (ka ema neebe faan) sira ne’ebe sei seguru ida ne’e mak ami nia rekomendasaun ba hakiak nain sira. ”
Sra. Joanita esklarese katak sei halo programa tratramentu animal hotu no vasinasaun ba manu iha Timor laran tomak.
‘‘Animal sira seluk hanesan bai bain ami sei halo programa tratamentu ba animal hotu hotu inklui Timor laran tomak no mos ita agora halo preparasaun ba programa ba vasinasaun manu ninian ita hatene katak ita nia rai ne’e ho moras ne’ebe mak afetadu ho manu ninian,inkasi dezis ne’ebe maka hamate manu Timor barak, entaun ita nia programa vasinasaun regular kada tinan dala tolu Marsu,Julhu,ho Novembru, ida ne’e maka hanesan dalan ikus ba prevensaun moras ida ne’e. Governu kontinua liu husi diresaun veterinaria. Ami kontinua fo ami nia servisu ida ne’e no mos ba karau. Ami nafatin halo vasinasaun ba karau liu-liu moras EMORAZEN SEKSEMI ne’ebe mak iha ita nia rai ne’e, endemia tam-ba nia akontese iha fatin hotu hotu no dalan uniku ita halo prevensaun maka liu husi vasinasaun kada fulan. Foin dadauk ho kondisaun Covid, kompania sira ne’ebe Mak konsege manan tender importa vasina ne’e mai ita hotu destribui ona ba munisipiu sira agora dadauk sira halo hela programa vasinasaun ne’e iha fatin fatin.”
Sei hasae Karau nia imunidade no hadook moras EMIRAZEN SEKSEMIA liu husi programa Vasinasaun.
“Teste ne’e mak EMIRAZEN SEKSEMIA ne’ebe mak halo karau nakoron kaben sulin tamba karau ne’e iha tempu bai loron karau lao dok, komunidade husik deit nia hamlaha kolen hatun nia sistema umunidade entaun nia bele hetan moras. Desde momentu karau ladun hetan moras barak, fahi ho manu mak barak liu.” Sra. Joanita informa ba jornalista Radio Rakambia iha Tower fatuhada Dili, Timor – Leste. (30/06/2021)ho
Discussion about this post