By: Robelson Cardoso
Organizasaun direitus humanus feto “Fokupers” halo protesta relasiona ho Governu Timor- Leste liu husi delegasaun Ministeriu Negosio Estranjeiru Koperasaun (MNEK) vota abstensaun ba rezime militari iha Myanmar, Fokupers mos nota katak MNEK rasik mak atrai konstituisaun Republika, atividade ne’e hala’o iha edifisiu Fokupers Palapasu,dili,Timor – Leste. (23-06-2021).
Iha oportunidade ne’e Vice diretora Fokupers Domingas Afonso Amaral iha nia deskursus hateten, “Fokupers asaun direitus humanus ne’ebe luta ba direitu feto no igualdade jeneru,funda no hamrik iha tempu difisil nia laran iha okupasaun indonezia nian,sente triste no lamenta tebes ho desizaun Ministra Negosio Estranjeiru ne’ebe vota abstensaun ba rezolusaun ONU kona ba mediasaun prevensaun konflitu iha Myanmar. Fokupers nu’udar organizasaun direitus umanus ne’ebe luta kontra violensia hasoru feto no labarik feto no tipu violensia bazeia ba jeneru hotu ne’ebe durante ne’e simu tulun no apoiu solidadridade oin-oin belun ativsta sira husi nasaun barak ne’ebe mai ho sira ida-idak nia mekanizmu no estratejia hodi luta kontra violensia diretu umanus no direitu feto iha okupasaun Indonezia durante rezime Soeharto ho objetivu bo’ot ida mak atu luta ba Timor nia ukun rasik aan.
Hanesan organizasaun direitus umanus ne’ebe foka ba direitu feto iha okupasaun militar Indonezia Fokupers labaele nega katak ita sai forte liu iha momentu ne’eba tamba ho suporta no apoiu sira husi mundu internasional tantu husi ativista, media, igreja no mos ONU. Buat hirak ne’e hotu parte ida husi istoria luta ba ukun rasik an nian, liu-liu oinsa belun ativista feto husi nasaun seluk tulun no fasilita Fokupers hodi hasoru malu direita ho reprezentante espesial ONU, Sra.Radhika Coomarashwami iha Jakarta no Timor, oinsa Fokupers ho aten bo’ot hasoru militar Indonezia hodi apoiu ba asina akordu 5 de Maiu iha 1999 ba hari paz no establidde iha Timor ho objetivu atu prepara ba prossesu referendum no husu atu Portugal hamutuk ho Indonezia no ONU hodi hala’o prossesu ne’ebe iha Timor-Leste.
Asaun no reazen radikal sira ne’e hotu ita halo, maske ho risku bo’ot tamba ita fiar no tau laran metin ba apoiu no intervensaun mundu Internasional nian, sira mos suporta dunik ho laran tamba hakarak lian povu, ema seluk bele rona feto, labarik no marzinalizadu sira ne’ebe oras ne’e moris susar iha prezaun no situasaun inseguru iha militar Myanmar nia ditadura maibe’e ita vota Abstensaun ne’ebe sem liu husi prossesu konsulta ho ita nia superior sira. ida ne’e sei fo impaktu ba ita nia parseira bilateral iha futuru liga ho Timor-Leste nia prossesu ba adezaun ASEAN no kestaun seluk tan iha rejiaun.”
Vice Diretora FOKUPERS hatutan. “governu Timor-Leste liu husi Ministeriu Negosiu Estranjeiru rasik mak trai ita nia konstituisaun da Republika: Artigo 8-relasaun internasional (pontu 2 no 4); Artigo 9 simu direitu internasional (pontu 1,2 no 3); Artigo 10-solidaridade (pontu 1). Nune’e mos trai ba estadu Timor-Leste nia komprimisiu ba tratadu internasional sira ne’ebe Timor-Leste ratifika ona.
Fokupers lamenta tebes ba erro ne’ebe Ministeriu Negosiu Estranjeiru komete,no afirma katak votu ne’e la reprezenta povu Timor-Leste nia vontade no desizaun ba apoiu solidariu ba povu Myanmar. Fokupers husu ba Prezidente da Republika atu foti desizaun no aktu irresponsavel ne’ebe akontese ona liu-liu iha momentu oportunidade sira iha nivel altu Internasional tamba la halo konsulta ba estrutura hirarkia no mos ba sosiedade sivil.”
Vice Diretora FOKUPERS afirma. “Ami so rekomenda deit para Prezidente da Republika labele halo hanesan ne’e, tenki iha hirarkia governu nian ne’ebe mak tenki iha konsultasaun tenki iha koperasaun de servisu internal, iha ita nia nasaun bainhira kuandu ita fo rezultadu ida ne’e altu nivel bele sai solusaun ne’ebe diak ne’ebe maka reprezenta povu Timor, tamba sira ba tur iha ne’eba, la’os individual mak ba tur iha ne’eba maibe’e, lori nasaun Timor, bainhira kuandu sira atu foti desizaun ruma tenki konsultasaun.
Parte ida mak ami halo ona pres konferensia atu loke nai ulun sira nia hanoin no fo hanoin ba sira katak desijaun ida ne’e lalos tamba Myanmar agora dadauk iha konflitu nia laran, hanesan saida mak akontese ba Timor – Leste tempu pasadu konflitu violasaun diretus umanus momentu ne’eba kuandu Timor-Leste hetan violasaun direitus umanu iha altura ne’eba, iha presaun militar husi indonesia sira, ita mos hetan apoiu tomak husi nasoens sira hodi luta no ONU sira mos vota atu labele iha tan violasaun direitus umanus iha Timor. Wainhira kuandu konflitu ida mosu sempre feto barak maka sai vitima agora dadauk ita luta hela ba senhora ida iha Myanmar ne’ebe sai vitima ba prosessu ida ne’e.
Iha fatin hanesan kordenador konsensialijasaun advokasia Fokupers Sra. Natalisia de Jesus hateten.“ Deklarasaun ne’ebe mak ita iha ona lamentasoens ida ne’e, karik sai hanesansubmisaun ida atu hatama ba iha parte kompotente liu-liu iha Prezidente, Primeiru Ministru no parlamentu atu iha momentu hanesan. Ita bele halo aproximasaun advokasia atu nune’e sira bele fo atensaun, halo avaliasaun ruma ba iha Ministeriu relevante. Oportunidade diak Ida tamba Ministra rasik hanesan membru ba Fokupers fasil ba ita bele halo aproximasaun bele hadia liu tan, luta ida ne’ebe maka Fokupers agora persija atu halo.”
Staf advokasia Fransiska Alves mos esklarese. “ Primeiru Ministru bele halo ona avaliasaun ba prestasaun servisu ne’ebe maka Ministeriu Estranjeiru Negosiu iha, atu nune’e desijaun hotu ne’e desijaun reprezentativu.”
Discussion about this post