Povu Agrikutores, Sr. Marcelino Ximenes
Povu agrikultura Hera, lamenta ho kompania ne’ebe ba monta kontador prepagu tamba lori ameasa ho polisia no La iha informasaun antes.
Marcelino hateten. “Hau ba tiha leten to’o mai sira pasang tiha ona. Hau dehan ba sira, bele pasang ba maibe uza ba uma nian deit. To’os nian ne’e imi bele ajuda hau dada ketak. Maibe sira dehan, se dada ketak entaun ba halo deklarasaun iha polisia mak mai dada. Ami labele dada ketak tamba agora hotu-hotu uza pulsa. entaun to’os sira bara-barak tun ba tasi ibun hotu-hotu uza karik diak. mais tun ba seidauk uza. Iha ne’e mak uza tiha ona, mais ami nia to’os ida barak hanesan ne’e mak uza tan pulsa semana ida ami ense $10. Modo ho kanku mos agora banjir futun ida $0.10 centavos to’os kabubu ida, ku’a tiha lato’o ho ida ita hola pulsa ne’e. Se bele karik mai dada ketak tiha ami nia ahi ba to’os nian ne’e.”
La iha informasaun antes, hanesan mai derepenti deit. Sira to,o mai pasang deit ema ida, uma ida. Maibe Xefe suku, Xefe aldeia nunka mai fo hatene dehan agora ne’e uza hanesan ne’e, laiha. Hau mak dehan, imi labele dada hanesan ne’e, etaun sira hatan; tiu dehan lakohi. Ne’e estadu mak haruka. Se tiu lakohi ami bolu polisia mai. Bele bolu polisia, ba bolu mai mak hau koalia. Sira lori polisia mak mai pasan deit maibe hanesan xefe suku, Xefe aldeia mai fo hatene uluk ami ne’e laiha.
Ahi ne’e pasang tiha ona maibe uza ba uma nian deit. Pasang tiha ona la iha buat ida, importante to’os nian tenki dada ketak. Hau seidauk selu ne’ebe sira dehan tau naran asina tiha, aban bain rua mak ba selu iha kaikoli. Ba selu iha kaikoli mos hau laba, se hakarak dada tiha hau nian to’os nian ne’e, ida uma nian hau bele selu mais ida to’os nian ladada hau sei la ba selu.
Ense $1 rega kabubu ida ka rua deit, hotu ona. Tenki ense tan mak foin rega to’o iha kraik ne’eba, tamba to’os barak, loron ida la augenta. Ense $10 ami uza ba loron lima (5) deit la to’o semana ida. $2 ami uza ba loron rua. Ami iha ne’e tein mos uza deit ida ne’e. Tamba ne’e hau dehan ba sira uza ba uma nian ne’e bele mais to’os nian ne’e dada ketak. Se karik estadu la mai ami sosa fiu para bolu ema dada ketak.” Katak Marcelino
Eis Xefe Suku Hera Sr. Simão Pedro Ribeiro.
Eis Xefe de Suku Hera lamenta ho programa Governu ne’ebe kria problema ba komunidade Kona-ba Monta kontador prepagu tamba la fahe informasaun antes no la halo sosializasaun.
” Hau la kestiona ho programa governu nian, sai problema bo’ot ida ba komunidade maka, dever governu liu husi autoridade lokal, lider komunitariu sira falta fo informasaun. Sira nia dever halo uluk sosializasaun fo informasaun ba komunidade katak iha tempu nune’e, ami atu monta prepagu iha ita bo’ot sira nia aldeia, ida ne’e maka hau hare sei negativu ida husi governu nia failansu tamba laiha sosializasaun ba komunidade. Prepagu prontu atu monta maibe problema ida maka trinta seis dolares, sira haruka tenki selu kedas. Entaun, balun ne’ebe mak iha osan selu kedas no balun laiha sira deve. Monta deit prepagu ne’e mos povo la satisfas ona oinsa sira fo tan osan trinta seis dolares atu rejistu. Ida ne’e maka preokupasaun tebes. komunidade barak mak ladun kompriende tamba la hetan informasaun.
koalia kona-ba maluk sira ne’ebe halo kantreiru ne’e laos impaktu ba sira maibe sira mak tenki hasa’e folin produtu, impaktu ne’e ba komunidade iha teritoriu timor laran tomak, liu-liu ba sira ne’ebe hela iha Dili. Tamba sira konta ho prepagu ne’ebe monta ba sira hakarak ga lakohi sira tenki kumpri tamba ne’e ordem husi estadu, maibe modo nia folin mak sira tenki hasa’e. Atu bele taka sira nia gastus ba iha ai moruk bibit rega modo nian impaktu ne’e ba sira ne’ebe hela iha Dili laran. ̔ ̔ Katak eis Xefe Suku periodu 2000-2016.
Tuir Eis Xefi suko Hera, Simão pedro governu la iha sosializasaun no inkontru komuniariu ba komunidade Hera antes, molok monta kontador prepagu.
” Governu falta sosializasaun ba komunidade sira, monta prepagu ne’e. No tenkiser, selu osan $.36 ne’e la iha sosializasaun, tamba ne’e maka ami rejeita katak, governu mai monta ona prepagu ne’e hanesan povo mos tenki ser hatene sira nia dever, tamba sira uza ona elektrisidade governu nian. Sira mos tenki hola pulsa. Ne’e normal maibe duvidas ba ami mak ne’e, osan $36 ne’e selu ba se? ba kompania ka selu ba governu? tamba uluk, sira monta iha Dili laran la selu.
kompania naran ami la hatene. Kompania ne’e mak halo kontratu ho governu. Sira laos husi EDTL sira ne’e kontratu husi governu liu husi ministeriu imfrastrutura. EDTL halo kontratu ho kompania atu monta prepagu, agora preokupasaun ami nia mak osan $.36 dolar ne’e fo ba kompania ga governu?. Governu dehan, selu ba governu para sosa fali buat ida be kuadru ga meteran hodi monta prepagu ne’e, hau hanoin bele maibe, governu hare povu Hera nia kondisaun ne’e oin sa?. Tenkiser, halo definisaun. Kbi’it iha ka la iha, nune’e identifika uluk ema sira ne’ebe kbi’it iha monta prepagu selu $.36. Se nia kbi’it la iha bele monta gratuita.
Sosializasaun ba uluk komunidade ne’e laos susar ida. Xefe aldeia no Xefe suku, tenki avisu uluk ba komunidade depois sira husi kompania ho eletrisidade tenkiser esplika atu nune’e labele iha duvidas. Povu iha perguntas, iha questaun ruma apresenta ba governu para governu ho estadu tenkiser tetu no kompania mos tenkiser tetu. Atu nune’e, sira tun hanesan agora dadauk ne’e, ema la duni sira ema labele hakilar sira ema labele rezeita sira. Buat ne’e akontese tamba seda falta de informasaun, falta de sosializasaun husi ita nia autoridade no La iha inkontru komunitariu.
lolos ne’e, fulan ida rua antes surat husi EDTL no kompania mai tiha ona iha autoridade lokal; Xefe suku, Xefe aldeia sira. Primeiru monta prepagu ema barak maka preokupa tamba sira balun iha osan no balun la-iha, hanesan ema agrikultura. Sira hili ai maran, taha ai maran preokupa tebes tamba tenkiser selu $.36 USD. Pior liu halo nia ulun moras. Hau hanoin barak maka sei debe hela ba estadu, promete hela depois mak selu, tamba orizenti ema la prepara osan.”
Sra. Arlinda M.R.F.F. Miranda Direktor Jeral EDTL , Dili Timor – Leste.
Eletrisidade de Timor – Leste (EDTL) Monta Kontador Prepagu ba komunidade sira tenki selu dolares tolu nolu resin Lima inklui selu taxa.
“Razaun ne’ebe mak diresaun jeral eletrisidade foti kobra $.35.USD atu selu ba ligasaun foun. Ita hatene iha rai ne’ebe de’it eletrisidade ne’e sempre selu. Maibe komunidade kestiona kona-ba $.35 ne’ebe selu taxa, inklui kontador ida ho tan asesor selu-seluk hanesan konektor ho fiu hamutuk 30 metrus. Kuandu liu husi 30 metrus kona tan adisional. $.35 ne’e ba kliente sira domestiku nian. Ho razaun tinan tinan governu gasta osan $.105 milloens, hola mina atu halo lakan jerador. Komunidade mos iha kontribuisaun uituan, para ahi ne’e bele kontinua lakan.
Osan ne’ebe mak selu ne’e laos iha Dili laran deit maibe iha 13 munisipiu hotu. Wainhira EDTL sira ba liga ona tenki selu kedas.
Osan ne’ebe mak, komunidade sira selu $35 ne’e ba ligasaun foun ne’ebe sira selu. Maibe EDTL oferese ba sira kontador ida ho nia asesor sira mak hanesan konektor ho fiu. Selu tasa ne’e, atu hatama ba kaisa estadu laos, atu selu ba EDTL ou ba tekniku sira.
Tasa ne’e sei uza fali ba dezenvolvimentu iha ita nia rai laran. Selu taxa klientes domestika $.35 ka $.36 hanesan kontador ida ho konektor ho fiu 30 metrus depois de naruk liu 30 metrus sei iha tan adisional, maibe ba klientes sira ne’ebe uja monofajiku hanesan ba komersial nia kona $72 ba sira ne’ebe uja trijafiku ba komersial $.300.”
Arlinda M.R.F.F. Miranda salienta.”Hein rekizasaun to’o mai foin dadauk 4000 mil fahe tiha iha dili foin dadauk hetan tan 11000 mil depois estok iha mak lori fagiadamente tuir osamento ne’ebe mak iha depois osamento kuandu aprovaado teknitu sira halo plano atu lori ba ne’ebe maibe baibain ami sempre fo perioridade ba komsumidores sira ne’ebe mak gastu barak maibe ba komunidade sira ne’ebe mak ahi lakan ida ne’e sei ikus maibe kontador sira ne’e sempre tau uluk ba komunidade ou klientes sira ne’ebe mak uja ahi ho montante aas.”
Discussion about this post